Dat schrijft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in een rapport dat deze maandag verscheen. In het 145 pagina’s tellende document geeft de raad aan de hand van vijf scenario’s gedetailleerde adviezen over hoe de maatschappij zich kan voorbereiden op een toekomst met corona.

De WRR heeft het rapport geschreven samen met veertien maatschappelijke organisaties, waaronder de Gezondheidsraad, de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur. Volgens een woordvoerder van de WRR is het voor het eerst dat zo veel verschillende overheidsorganisaties samenwerken aan een dergelijk advies.

Het coronavirus is op z’n retour. Er liggen momenteel slechts zo’n dertig coronapatiënten op de intensive care. Waar maakt de WRR zich druk om?

Onzeker is hoe het coronavirus zich gaat ontwikkelen in de nabije toekomst. Wordt het een verkoudheidsvirus, waar de meeste mensen nauwelijks last van hebben? Of duiken er straks nieuwe varianten op, die niet alleen ziekmakender zijn, maar ook de bestaande afweer weten te ontduiken? Vanwege die grote onzekerheid acht de WRR het verstandig dat de samenleving juist in rustige tijden nadenkt over een mogelijke nieuwe opleving van het coronavirus.

Wat is de belangrijkste aanbeveling van de WRR?

Bij het nemen van coronamaatregelen moet de overheid volgens de WRR niet alleen oog hebben voor het effect op het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames, maar ook voor de brede maatschappelijke impact van de ingrepen. Zo zijn er aanwijzingen dat klachten als depressie, angst en eenzaamheid door de coronapandemie zijn toegenomen. Vanwege de nevenschade behoort het sluiten van scholen niet meer tot de opties, zelfs niet in het allerzwartste scenario.

Een brede maatschappelijke afweging is niet eenvoudig en vraagt om het doordenken van pijnlijke dilemma’s, schrijft de WRR. Een van de vragen die kan oprijzen in een worstcasescenario luidt: vinden we dat iemand die in acuut levensgevaar verkeert meer recht heeft op ziekenhuiszorg dan iemand die en geplande ingreep heeft voor een belangrijke operatie?

Een ander dilemma betreft de afweging tussen enerzijds de vrijheid en autonomie van het individu en anderzijds het beperken van schade voor medeburgers. Dit dilemma speelt bij vrijheidsbeperkende maatregelen, zoals een lockdown of een avondklok, maar ook bij vaccinatie. Het recht op de zelfbeschikking over het eigen lichaam ligt verankerd in de Grondwet en in internationale verdragen. Tegelijk kan het niet nemen van een vaccin de ander volgens de WRR schaden. Dat is zowel direct mogelijk –door een besmetting– als indirect – doordat langer maatregelen nodig zijn.

Is de WRR voorstander van een vaccinatieplicht?

Dat valt niet te concluderen uit het adviesrapport. Wel is een vaccinatieplicht in een worstcasescenario mogelijk te rechtvaardigen, schrijft het College voor de Rechten van de Mens, een van de betrokken organisaties, in het rapport. Dat hangt dan in ieder geval af van het effect dat het vaccin heeft op onder meer het terugdringen van het aantal besmettingen. Ook moet de proportionaliteit en de noodzakelijkheid van de maatregel worden aangetoond.

Volgens de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen is het in de meeste situaties belangrijk dat de overheid voldoende investeert in vaccinatievoorlichting, met speciale aandacht voor de kwetsbaren, moeilijk bereikbare groepen en twijfelaars.