Leren luisteren naar Rudolf Knol
Het Overijsselse Hasselt is in z’n schik met de Grote of Sint-Stephanuskerk. En de Stephanuskerk is het met haar orgel. Kerk en orgel zijn nu voor het eerst uitgebreid beschreven, in ”Een kerk en haar orgels”.
Onvergetelijk is ’t: de jaren zeventig, tachtig van de vorige eeuw, wanneer mannen als Feike Asma en Klaas Jan Mulder in Hasselt speelden. Het orgel van Knol had er zelfs schik in. Nu staat het te boek.
Aan de Prinsengracht in Hasselt woont de auteur ervan, Jan Holthuis. Holthuis (81) is geboren en getogen in de Hanzestad aan het Zwarte Water. In zijn arbeidzame leven was hij als orgelmaker in dienst van de firma’s Romanus Seifert te Kevelaer, Mense Ruiter te Groningen, Alfred Füher in Willemshaven en Orgelmakerij Reil in Heerde.
Holthuis heeft heel wat orgels onder handen gehad, maar het instrument in Hasselt boeit hem al zijn leven lang. „Met deze kerk en met dit orgel ben ik groot geworden. Als jonge knaap kreeg ik van de toenmalige organist Egbert Woelderink weleens de sleutel. Dan mocht ik zomaar op zaterdagochtend gaan spelen.”
In die stille uren heeft Holthuis leren luisteren naar dit orgel, zoals hij het zegt. „Als je een orgel bespeelt, moet je bereid zijn om eerlijk ernaar te luisteren. Wat heeft zo’n instrument te vertellen? Je moet een orgel niet tegen de haren instrijken, zeg maar. En zo heb ik geleerd op verschillende orgels zowel van Zwart als van Sweelinck te houden. Een goed orgel geeft richting aan de te spelen muziek.”
Eigen profiel
Het orgel in de Stephanuskerk te Hasselt is door Rudolf Knol gebouwd, in 1807. „Dit is dus geen barokorgel. Voor de Franse romantiek is het ook minder geschikt. Het is dus niet zo, wat sommigen wel denken, dat op dit orgel alles wel klinkt. Dit orgel laat zich lastig duiden. Knol had als orgelmaker een eigen gezicht, een eigen profiel. Dit orgel is gelijkzwevend gestemd, voor oude muziek in middentoonstemming is het daarom minder geschikt. Maar dit orgel is ook weer niet eenkennig. Door de geweldige klankwerking van de kerk klinkt iets hier al gauw goed.”
De Stephanuskerk in Hasselt is beroemd vanwege haar akoestiek. „Dit orgel en deze akoestiek horen echt bij elkaar. Als speler moet je wel beseffen dat de klankwerking in de kerk een heel nauwkeurige speeltrant vraagt. Anders verdrinken de nootjes in de klank.”
Kerk- en orgelbouw
Het boek ”Een kerk en haar orgels” is een gezamenlijk uitgave van de Historische Vereniging Hasselt en de hervormde gemeente Hasselt. Het wordt vrijdagavond in de kerk gepresenteerd. De ondertitel van het boek is ”Geschiedenis van kerkbouw en orgelbouw vanaf de middeleeuwen in een kleine Hanzestad”.
Holthuis beschrijft het beeldbepalende gebouw tot in de details. Via het stadsarchief en dankzij de opgravingen die zijn uitgevoerd bij de laatste restauratie in de jaren zestig van de vorige eeuw was een groot deel ervan bekend. De orgelbouwgeschiedenis in Hasselt was echter minder bekend. Aan de hand van foto’s en tekeningen worden kerkbouw- en orgelbouwgeschiedenis vanaf de middeleeuwen beschreven en in beeld gebracht.
Aandacht
De staat van het orgel vraagt op dit moment de nodige aandacht, zegt Holthuis. Het pijpwerk staat er wel goed bij, daaraan is in de jaren negentig al het nodige verbeterd. De windvoorziening functioneert echter niet naar behoren. En in de speelmechanieken zitten nog weleens wat storingen. Holthuis: „Rudolf Knol heeft slechts vijf orgels nagelaten. Dit is zijn laatste en grootste instrument. Laten we er goed voor zorgen.”
De Grote of Sint-Stephanuskerk in Hasselt. beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
De klavieren van het orgel, met aan weerszijden de registers. beeld RD, Anton Dommerholt
Detail. beeld RD, Anton Dommerholt
Genummerde registers. beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
Interieur van de kerk. beeld RD, Anton Dommerholt
