Dé erfenis van Omtzigt bestaat niet, want de Tweede Kamer leerde de afgelopen decennia niet één, maar wel vier Pieter Omtzigts kennen. Omtzigt I was het schuchtere, ietwat binnensmonds sprekende Kamerlid dat in 2003 in de Kamer kwam als kandidaat nummer 51 van de CDA-kandidatenlijst.

Na de fusie van de Pensioen- en Verzekeringskamer en De Nederlandsche Bank dook hij in de pensioen- en VUT-regelingen van de topbestuurders van de bank en lukte het hem die af te zwakken. Dat gaf reuring in het CDA: toenmalig bankpresident Nout Wellink was prominent lid van de partij, maar daar had Omtzigt maling aan.

Omtzigt II was het volwassen, door de wol geverfde Kamerlid dat op eigen kracht een Kamerzetel veroverde en zich ontpopte als dé steunpilaar van de CDA-fractie in de periode 2012-2017. De partij lag in puin na het mislukte gedoogavontuur met de PVV, maar Omtzigt wist het CDA als een van de weinigen vanuit de oppositie smoel te geven. Hij begon in die periode ook naam te maken als lid van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa, de prestigieuze Europese mensenrechtenorganisatie. In die hoedanigheid had hij een belangrijk aandeel in het blootleggen van een groot corruptieschandaal in Azerbeidzjan.

Scheurtjes

In de periode 2017-2021, de periode van het kabinet-Rutte III, bleef Omtzigt een grote naam in de CDA-fractie, maar in die tijd kwamen ook de eerste scheurtjes tussen hem en zijn partij openbaar. Omtzigt III beet zich als een pitbull vast in de toeslagenaffaire, zozeer dat de daarvoor verantwoordelijke ministers zich in de ministerraad over hem beklaagden bij de CDA-bewindslieden Hoekstra en De Jonge.

Uit ministerraadnotulen die eerst uitlekten en toen bij hoge uitzondering openbaar gemaakt werden, bleek dat de CDA-top had gepoogd Omtzigt te „sensibiliseren”, oftewel te matigen. Hij interpreteerde dat als dwarsbomen, tegenwerken.

Iconisch Kamerlid koos zijn eigen pad en maakte naam in Nederland en Europa

Toen na de val van Rutte III de strijd om het CDA-lijsttrekkerschap ontbrandde, meldde Omtzigt zich als kandidaat, maar de partijtop zag voor hem geen leiderschapsrol weggelegd. „Er is duidelijk een vooropgezet plan en ik pas er niet in”, schreef hij gedesillusioneerd in een notitie die bedoeld was voor de commissie-Spies, die de verkiezingsnederlaag van het CDA in 2021 moest evalueren.

Toen het stuk in juni 2021 op straat belandde, zegde hij zijn CDA-lidmaatschap op. Daarvoor haalde hij bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart dat jaar 342.472 voorkeurstemmen en mede om die reden diende hij zijn mandaat als eenpitter uit.

Eigen partij

Na de vroege en onvoorziene val van Rutte IV in de zomer van 2023 waren de speculaties over Omtzigts politieke toekomst niet van de lucht. Aan het eind van de zomer maakte hij daar zelf een eind aan; hij zou met een eigen partij meedoen aan de verkiezingen. Omtzigt IV was geboren. Deze periode van partijleider zijn was niet de meest vreugdevolle in zijn bestaan, afgezien van de spectaculaire zege van 22 november 2023 toen hij met NSC twintig zetels in de wacht sleepte.

De eerste krachtmeting na de slopende formatie, het opstellen van de Rijksbegroting, verliep stormachtig. Omtzigt kreeg huilbuien en woedeaanvallen, waarna het beraad moest worden geschorst. Niet lang daarna, kort voor Prinsjesdag maakte hij bekend om gezondheidsredenen een stap terug te doen.

Eind 2024 keerde hij weer terug. Even leek het erop dat hij de dagelijkse leiding over de fractie vrijwel geheel zou overdragen aan Nicolien van Vroonhoven en zijn termijn zou voltooien in de luwte. Maar de rek was eruit en op Goede Vrijdag maakte hij om gezondheidsredenen zijn definitieve vertrek bekend.

Dinsdag is het aan Kamervoorzitter Bosma om woorden te geven aan Omtzigts afscheid uit de landspolitiek. De verbaal begaafde PVV’er zal daar zeker zijn best voor doen en zijn betoog kruiden met de nodige kwinkslagen, maar daar zal Omtzigt hooguit om kunnen lachen als een boer met kiespijn. Zijn imposante loopbaan eindigt in mineur.