„Stel je voor, een jampotje met daarin –klem en strak– een bal van gemis, verdriet en rouw. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, wordt die bal nooit kleiner.” Anemoon probeert woorden te geven „aan die olifantenpoot die geregeld op je borst staat en je alle adem beneemt. Het kan zo immens zijn, je verwerkt rouw om verlies nooit. Ik ben mijn kind kwijt, en over twintig jaar ben ik nog steeds mijn kind kwijt.” Rouw steekt steeds de kop op, in steeds andere vormen. „Maar het jampotje, jijzelf dus, kan iets ruimer worden. Waardoor je steeds meer ruimte voelt om te zien wat er ook is, naast je verlies. En te zien dat rouw de andere zijde is van liefde. Als ik huil om Mees, dan huil ik omdat ik hem zo intens liefheb, om wat we samen deelden. Ook die fijne herinneringen doen dan mee. Beide zijn waardevol. Je groeit om je verlies heen. Je verwerkt het niet in je leven, je verweeft het in je leven.”

Rouwen is niet passief, beaamt Arjan. „Misschien is het woord rouwarbeid daarom wel passend. Rouw is vermoeiend, want het neemt je in beslag. Zeker in het begin relateerde ik bijvoorbeeld alles wat ik zag aan Mees. Een fietsende jongen? O ja, Mees fietste ook zo. Dat relateren kan ook met emoties en pijn gepaard gaan. Supervermoeiend. En ondertussen moet ik mijn leven leven. Onze dochter gaat weer naar school, mijn werk komt weer op me af. Dan bouwt de spanning in mijn lijf op; heb ik opgetrokken schouders. Dan weet ik dat ik weer naar buiten moet, achter het huis de duinen in. Daar kun je vrij zijn, even schreeuwen, wrikken om wat ruimte. Anemoon en mijn dochter noemen die plek mijn „huilkuil”.”

Pelgrimeren

„Wij merkten dat wandelen ons hielp”, vertelt Arjan. „Korte wandelingen, maar ook langere tochten. De natuur, in al haar facetten, neemt je op, omringt je. Daar kun je jezelf zijn; huilen, lachen, rusten, boos zijn. De natuur oordeelt niet. De behoefte aan wandelen nam toe en we zochten naar routes specifiek gemaakt voor mensen in rouw. Die vonden we niet direct. We dachten misschien zelf iets te plannen in Drenthe, langs hunebedden. Schitterende markeringspunten op een eeuwenoude tijdlijn. Maar uiteindelijk kwamen we tot de conclusie dat het Terschelling moest zijn, onze eigen plek. Een passende omgeving ook, om een rouwpad, een Walk of Grief, te maken. Waar iedereen die rouwt even kan schuilen. Dit eiland is gefundeerd op bewegend zand. Hier is de verandering permanent voelbaar. De dynamische kusten, de wilde krachten van de natuur, duinen die zich verplaatsen. Zoals rouw ook steeds van vorm verandert. Het landschap nodigt uit tot pelgrimeren, het landschap verkennen; om je heen, maar ook je oog naar binnen durven slaan.”

Lees ook

Hoe Jack en Jolanda Keijzer hun beide zoons verloren

Wie de rouwende mensen zijn? Rouw is een breed begrip, meent Anemoon. „Er valt veel te winnen, maar ook te verliezen in het leven. Natuurlijk denk je aan mensen die leven met het verlies van kind, partner, ouders of andere geliefden. Maar er zijn veel vormen van verlies die rouw met zich meebrengen: echtscheiding, verlies van werk of gezondheid, een familielid dat wegdobbert door dementie, het ontbreken van een partner of ongewenste kinderloosheid, abortus, een vriendschap die stukloopt. Zo veel.”

Verder is de doelgroep volstrekt open en valt niet te onderscheiden in leeftijd, niet in visie op maatschappij of leven, niet in religie. „Iedereen kan ook vrijblijvend gebruiken wat wij aanreiken. Of dat laten rusten.”

De keuze voor Terschelling is volgens Anemoon en Arjan ook logisch. „Wie naar Terschelling wil, moet overvaren. Daardoor ontstaat een symbolische afstand met de besognes van alledag. Je verlaat het vasteland, steekt het water over en komt op een eiland. Op een relatief kleine oppervlakte vind je hier veel landschappen. De Waddenzee en de Noordzee verschillen van elkaar. Het duinlandschap, de brede stranden, bossen, polders, de afwisseling is enorm. Op het eiland zijn veel markeringspunten te vinden die een stukje bezinning kunnen oproepen. Terschelling is bovendien een van de donkerste gebieden van Nederland. De lichtvervuiling blijft beperkt, het mag hier nog donker zijn. Mogelijkheden om te overnachten zijn er voldoende in de dorpen en een groot deel van het eiland, de Boschplaat, is ruig en ongerept.”

„Toen het idee voor de Walk of Grief rijpte, hebben we eerst geluisterd naar de eilanders. We vroegen hun naar de plekken waar zij aan dachten bij rouw. Natuurlijk ga je dan naar het 13e-eeuwse kerkje van Hoorn, naar het Drenkelingenhuisje bij de Boschplaat, de zee die geeft en neemt. Of naar het boompje van Hee, bij het gelijknamige meertje. Al die punten hebben we aan elkaar verbonden en zo vijf etappes gemaakt van elk zo’n 15 kilometer.”

Met hulp van onder anderen Babet te Winkel, die de reflectieve verhalen schreef, stelden Arjan en Anemoon een wandelgids samen waarin de route staat en informatie over wat je allemaal tegenkomt onderweg. Daarnaast bevat de gids verhalen, een gedicht, een legende, of gedachtespinsels over het landschap. In een ”wandelbox” zitten naast de gids ook een pelgrimsinsigne, een potloodje en een struinkistje om kleine, gevonden voorwerpjes te bewaren.

Hunkerend gemis

Waarom gaan mensen op pad? „Dat kan heel verschillend zijn. Op de website walkofgrief.nl vind je een ”Wall of Grief”, waarop mensen op kaartjes hebben geschreven waarom zij de tocht zijn gaan lopen. Hoewel heel verschillend, proef je bij allemaal een hunkerend gemis. Soms is hun tas na afloop van de tocht lichter omdat ze onderweg iets hebben kunnen achterlaten. Of is die juist zwaarder omdat ze iets hebben opgehaald.”

Wat dit pad je wil laten voelen is dat je niet alleen bent in je rouw. Neem het boompje van Hee. Daar staat hij, hoog op een duin, Oud, gehavend, een overlever. Geworteld in de arme duingrond, geteisterd door de altijd aanwezige wind en het zout van de zee. Veel van zijn kruin heeft hij ingeleverd, takken steken kaal uit. Maar onmiskenbaar, hij stáát er. En als je breder kijkt, is hij ook niet alleen.

walkofgrief.nl