De gedachte is dat kloosterspiritualiteit een brug kan vormen tussen rooms-katholieken en protestanten. Terwijl roomse mensen vrijmoedig over hun bekering beginnen te spreken, lijken protestanten hun ziel te verliezen. Dat hangt samen met een verlies van het gezag van Gods Woord. Bovendien staat Jezus Christus lang niet altijd centraal in de liturgie.

Hier worden positieve woorden gesproken over psalmen. De oude psalmen zijn een hulp om ons te concentreren op Jezus. Vooral als we ons realiseren dat de woorden van de psalmen in de eerste plaats woorden van Christus Zelf zijn. Bovendien helpen deze woorden ons om een evenwicht te vinden tussen het protestantse individualisme en het roomse collectieve denken.

Psalmen zijn er ook om gebeden te worden. Intussen krijgt het gebed een stiefmoederlijke plaats in de praktijk en in de theologische bezinning op de praktijk. „De knielende theologie werd vervangen door de zittende theologie” (Hans Urs von Balthasar). De getijdengebeden in de kloosters bepalen ieder bij de noodzaak om bezit en genoegens te verloochenen aan de ene kant, en aan de andere kant om de afhankelijkheid van God te beoefenen, en het Koninkrijk van God te oefenen.

Schrik

Ik vind dit een prachtig doel. Het boek biedt tal van momenten waarop deze aspecten functioneren. Er zijn dan ook zinnetjes die ik graag heb genoteerd. Borgman schrijft dat we ons hart steeds moeten terugvinden. Dat is mij uit het hart gegrepen. Ook als hij in dit verband opmerkt dat de Schrift onze ziel levend houdt. Maar kort daarna schrijft hij dat wij wegens moderne zondige patronen van onrecht in deze wereld net zo moeten schrikken als de luisteraars op de pinksterdag. Dan is de schrik op de pinksterdag een model voor de schrik vandaag. Maar is dat wel zo? Is de ontdekking in Handelingen 2 alleen een model voor onze ontdekking, of doen wij dezelfde ontdekking als de 3000 op de eerste pinksterdag? Als het gaat om het geheim van de verzoening meen ik dat het laatste het geval is.

Een fijnzinnige opmerking betreft ook de typering van het avondmaal als Bruidegom en bruid die elkaar kussen. Ze laten zichzelf los en geven zich aan elkaar. Dat is diepzinnig. Ook verhelderend dat de nadruk op het effect van het avondmaal de frequentie zal verminderen, terwijl de nadruk op de gemeenschap met Christus vraagt om een wekelijks avondmaal bij Calvijn.

Augustinus noemt het gebed het nu dat nooit voorbijgaat

Prachtig is Augustinus’ opmerking dat het gebed het nu is dat nooit voorbijgaat. De Heilige Geest breekt in het gebed het tijdsbesef open. Ook de herwaardering van liturgie als dragende kracht van de kerk en het geestelijk leven mag onze aandacht hebben. Zo worden wij geontindividualiseerd. Het hoofdstuk van Van de Beek over de liturgie sluit hier goed bij aan. De liturgie is sacramenteel. Dat wil zeggen dat de liturgie van Gods presentie spreekt.

Het hoofdstuk over Geert Grote is leerzaam. Het plaatst deze moderne devoot in zijn context, terwijl we leren hoe concreet de navolging bij hem gestalte krijgt en hoeveel invloed deze insteek heeft gekregen. De vraag rijst wel of de gekruisigde Christus hier werkelijk centraal staat, of dat de grond van onze zaligheid toch subtiel ligt in onze lijdensweg.

Horizontaal

Er staat een hoofdstuk over duurzaamheid in. Met dit pleidooi ben ik het wel eens, maar maken we spiritualiteit op deze wijze niet te horizontaal?

Calvijns Genève wordt als een model gepresenteerd. In combinatie met driemaal daags een verkondiging werd er driemaal per dag gebeden. Tweemaal per jaar werd het psalter doorgebeden. Het was minder dan in de kloosters, maar gebed was een substantieel deel van het christelijke leven. Het gebed was ook het grootste thema in zijn ”Institutie”. Als dit dan een voorbeeldig model is, zou ik in deze bundel ook meer inhoudelijke bespreking van het gebed verwachten. Wat is bidden eigenlijk? Wat zijn de hindernissen in het gebed? Waar bidden we eigenlijk om?

Kortom, dit boek biedt vele invalshoeken om kerk, sacrament, liturgie en getijdengebeden spiritueel te herwaarderen. Inhoudelijk-geestelijk blijft de bundel aan de oppervlakte. Van mij had er meer geestelijke diepgang in het boek mogen zitten. Maar wie onderscheidend kan lezen, kan veel spirituele inzichten uit dit boek opdoen.

__Knielen in kerk en klooster. Katholieke en protestantse theologen over hun geloven,__Herman Speelman en Gert Mink (red.); uitg. Jongbloed Media; 286 blz.; € 29,99