Nederland neemt afstand van de lang aangehangen stelling dat het bij het geweld slechts om uitwassen ging en het leger in principe correct te werk was gegaan. De eufemistische benaming ‘politionele acties’ gaat „op de plank”, zegt Rutte, die de strijd tussen 1945 en 1949 een „koloniale oorlog” noemt. De verantwoordelijkheid voor de misstanden lag op het hoogste niveau, erkent de premier.

Koning Willem-Alexander maakte twee jaar geleden op bezoek in Indonesië al excuses voor Nederlandse geweldontsporingen tijdens de onafhankelijkheidsstrijd. Nu volgen daarop namens kabinet en koning excuses in „overtreffende trap”, zegt Rutte. Omdat het geweld structureel bleek en door de politiek toegelaten en gedekt werd. En voor het „consequent wegkijken” door vorige kabinetten, waaronder drie onder zijn eigen leiding.

De excuses zijn ook bedoeld voor de Indië-veteranen „die zich destijds als goed militair hebben gedragen” en iedereen in ons land die met de gevolgen van de koloniale oorlog heeft moeten leven. Of bijvoorbeeld dienstweigeraars, die vanwege gewetensbezwaren niet naar Indië wilden, en deserteurs eerherstel verdienen ligt ingewikkeld. Deserteurs die vanwege de wreedheden de rangen verlieten en militairen die bevelen negeerden zouden daarvoor in aanmerking kunnen komen. Maar dat geldt niet voor overlopers, die tegenover hun vroegere makkers konden komen te staan, onderstreept Rutte.

Paul Hoefsloot, directeur van het Nederlands Veteraneninstituut, is verheugd over de excuses. „We begrijpen dat premier Mark Rutte excuses aanbiedt aan de Indonesische bevolking. Dat hij datzelfde doet aan de Indiëveteranen en iedereen in Nederland die met de gevolgen van de dekolonisatiestrijd moet leven, verheugt mij enorm. Dit is een belangrijke vorm van erkenning voor de Indiëveteranen. Vooral voor de 4000 Indiëveteranen die nog in leven zijn, hun thuisfront en nabestaanden van veteranen maakt dit groot verschil. De veteranen waren er toen immers voor ons, wij moeten er nu voor hen zijn”, zegt hij.

Of de wandaden tijdens de onafhankelijkheidsstrijd ook als oorlogsmisdaden bestempeld moeten worden, laat Rutte in het midden. Dat is volgens hem aan het Openbaar Ministerie. „Maar los van de juridische kwalificatie: er zijn daar dingen gebeurd die we vandaag ten sterkste veroordelen.”

Weduwen en kinderen van mensen die standrechtelijk zijn geëxecuteerd, kunnen ook de komende jaren schadevergoeding krijgen van Nederland, zegt de premier.