Ruim 40 miljoen exemplaren van het spel Catan gingen er wereldwijd over de toonbank – uitbreidingssets  incluis. Spelers uit alle windstreken kropen in de huid van een groepje kolonisten en bouwden hun eigen dorpen en steden.

Met zijn bordspel, dat eenvoudige spelregels combineerde met veel tactische en strategische mogelijkheden, ontketende Klaus Teuber –van oorsprong orthodontist– een revolutie in spellenland. Na Catan zouden tal van spellen volgen waarin zowel geluk als uitgekiende stappen belangrijk zijn – en waardoor ze geschikt zijn voor veel soorten spelers.

Catan legde Teuber dan ook geen windeieren: het spel kwam in zeker 25 talen beschikbaar en leidde tot tal van spin-offs, zoals een kaartspel, een kindereditie en een puzzelboek.

Daarmee waren de mogelijkheden nog niet uitgeput, getuige een vuistdikke roman die na het overlijden van Teuber op 1 april vorig jaar verscheen. In „het officiële boek bij het wereldberoemde bordspel” vertelt Teuber het verhaal achter het bordspel. Of beter gezegd: het verhaal óp het bordspel. Daarmee is de roman ”Catan” een officieus testament van Teuber aan het gelijknamige bordspel, al voegt de saga weinig toe aan de Catan-cultus.

Uitgehuwelijkt

Noordland, 860. Asla staat op het punt om door haar vader Halldor te worden uitgehuwelijkt aan de lelijke en wrede Hafur. Deze Noorse hoofdman erkent Halldor nog niet als koning van Noordland; een huwelijk met een van zijn knappe dochters moet daar verandering in brengen. Maar Asla heeft haar hart verpand aan Thorolf, van wie ze inmiddels zwanger is. In het holst van de nacht ontsnapt ze – niet wetend dat ze gevolgd wordt door haar zusje Stina, die bang is hetzelfde lot te moeten ondergaan als Asla plotseling niet beschikbaar blijkt voor het gearrangeerde huwelijk.

De middernachtelijke ontsnapping is het eerste avontuur in een aaneenschakeling van dramatische momenten. Halldors eer staat op het spel en dus kan hij de ontsnapping niet ongestraft laten. Wat volgt, zijn gevechten op leven en dood, wraak en weerwraak en –vrij snel in het boek– een verbanning van de hoofdpersonen naar elders.

Dat elders is –na omzwervingen– het eiland Catan, waar de hoofdpersonen met een groeiende groep medereizigers een nieuw bestaan proberen op te bouwen. Dat gaat niet zonder slag of stoot: karakters, handelsijver en intriges staan een vreedzame toekomst in de weg. Het laatste bloed op Catan is nog niet gevloeid.

Kerstening

„Soms, als ik Catan speelde, sloeg mijn verbeelding op hol”, schrijft Teuber in het nawoord op zijn roman. Zijn spelidee ontstond weliswaar eerder dan het verhaal erachter, maar door de jaren heen bedacht hij een verhaal bij de samenleving die zich op de negentien zeshoekige tegels van het spel ontwikkelde. In de proloog voert hij dat verhaal op als een biografie van de eerste kolonisten op het imaginaire eiland.

Ze maakten er veel mee, die pioniers: van wraakpartijen tot verkrachtingen, hondsdolheid en gezagsondermijning. Tegelijkertijd mist hun verhaal een echte spanningsboog. Daarvoor kabbelt de geschiedschrijving, die sterk is geïnspireerd door de overleveringen van Vikingen, te veel. Cliffhangers en interessante plotwendingen ontbreken. Elementen die het bordspel groot maakten, zoals listig opgezette handelsroutes en harde deals, voeren maar zelden de boventoon. De roman doet dan ook meer denken aan non-fictieve geschiedschrijving dan aan de fantasierijke wereld.

Wat níét ontbreekt, is de kerstening van het verbanningsoord. Het christendom krijgt er voet aan de grond als een boodschap van hoop en herstel – hoewel het voor sommige eilandbewoners onverteerbaar blijft dat God Zijn Zoon liet sterven. Na de kerstening volgen een voorzichtige feminisering en liberalisering: in sommige gemeenschappen krijgen vrouwen een machtsrol toebedeeld en ontluikt het idee van persoonlijke vrijheid.

Ook een expliciete seksscène ontbreekt niet. Blijkbaar vond Teuber dat ”Catan” niet zonder kon, maar voor de beschrijving van het eilandleven was die scène niet nodig geweest.

Inclusiviteit

Met zijn roman –het eerste deel van een trilogie, deel 2 volgt in juni– geeft Teuber niettemin een interessant inkijkje in de wereld die hij met Catan creëerde. Liefhebbers van het spel kunnen zich een beeld vormen van het leven van de (fictieve) oorspronkelijke bewoners en van het gedachtegoed van de bedenker. Die hint in zijn nawoord op inclusiviteit: „Aan de speeltafel is iedereen gelijk: afkomst, huidkleur, geslacht, seksuele voorkeuren, godsdienst en leeftijd spelen geen rol. Iedereen heeft binnen de regels van het spel dezelfde rechten.” Dat geeft wellicht een idee van de richting waarin het verhaal zich in de volgende delen zal ontwikkelen.

Echte Catan-fans zijn ongetwijfeld blij met de nalatenschap van Teuber, maar de roman kan spelers die graag hun eigen spelwereld creëren in de weg zitten. Het verhaal is immers eendimensionaal en preekt uiteindelijk sterker het gedachtegoed van de geestelijke vader van Catan dan het bordspel zelf doet. In literair opzicht had de roman aan meerwaarde gewonnen als het verhaal meer gelaagdheid had gekregen. Het is afwachten of de volgende delen dat kunnen corrigeren – en of ze in staat zijn om de herkenbaarheid van de bordspelwereld te behouden.

Catan (deel 1), Klaus Teuber; uitg. Xander; 544 blz.; € 24,99