De erfenis van „christelijke zionisten” uit de 17e eeuw
Het boek ”Uitverkoren” „trekt lange lijnen” melden de schrijfsters. Dat klopt. Het schetst een aantal bouwstenen van het huidige Nederlandse zelfbeeld, zoals het denken over onder meer vrijheid, tolerantie en verlichting van de 16e tot de 20e eeuw.
De auteurs, theoloog Janneke Stegeman en letterkundige Saskia Pieterse, zijn ook open over de bril die ze hebben opgezet om dat verleden te bekijken. Dat is de ”critical race theorie”, de wokebril, met de focus op de „witte suprematie” –met name die van protestantse origine– en het denken vanuit rassentegenstellingen. Ze willen met dit boek afstand nemen van hun „witte christelijke omgeving”, die daarvan doordrenkt is. Mooi dat ze daar open over zijn.
De voor de hand liggende vraag is dan of dit geleid heeft tot een goede, inzichtgevende historische studie, of dat het boek vooral gelezen moet worden als een maatschappijkritisch politiek pamflet dat historische bronnen gebruikt om het eigen gelijk te bevestigen.
Als historische studie stelt dit boek teleur. Er is sprake van selectief bronnengebruik, dubieuze of tendentieuze interpretatie van bronnenmateriaal en het gaat over calvinisten zonder dat de basale kennis van hun gedachtegoed op orde is. Een zinsnede (in meerdere varianten) als: „Nederlandse calvinisten waren het nieuwe uitverkoren volk. Ze hadden die positie overgenomen van de Joden” getuigt niet van gedegen kennisname van de beschikbare bronnen die inzicht geven in hun denken op dit punt. En spreken over „christelijke zionisten” in de 17e-eeuwse Republiek is een anachronisme dat een historicus pijn doet aan z’n ogen.
Nieuw is ook de suggestie dat de Gereformeerde Kerk in de Republiek het „exclusieve recht” had om algemene belastingen heffen ten behoeve van haar kerkelijke onkosten. De verhouding tussen de Gereformeerde Kerk en de overheden was op dit punt veel complexer.
Als cirkelredenering is het denkpatroon van Stegeman en Pieterse een schoolvoorbeeld
Het zijn maar een paar voorbeelden om aan te geven waardoor bij het lezen van dit boek een gevoel van teleurstelling (en soms verbazing) niet te onderdrukken was. „Dit boek laat zien…” stellen de schrijfsters een paar keer. Die zinsnede aanvullend, zou ik zeggen: dat het betoog op gespannen voet staat met de kerntaak van een historische publicatie, namelijk: integer verslag doen van degelijk onderzoek en daarin recht doen aan mensen en ontwikkelingen uit het verleden.
Cirkelredenering
Wie dit boek echter leest als een maatschappijkritisch politiek pamflet, zal regelmatig instemmend knikken. Als die lezer tenminste de woke- en racialiseringstheorieën deelt. Het voordeel van de wokebril is dat je altijd gelijk hebt. Zowel de huidige maatschappelijke verhoudingen als het verleden moet je benaderen vanuit de vooronderstelling dat alles te maken heeft met racisme, blank superioriteitsgevoel en discriminatie. Ben je het oneens met die opvatting? Dan is dat het overtuigende bewijs dat je nog gevangenzit in je wittesuprematiedenken.
Als cirkelredenering is dit denkpatroon een schoolvoorbeeld. Een betoog dat deze lijn (impliciet) volgt, is geen verrijking.
Uitverkoren. Hoe Nederland aan zijn zelfbeeld komt, Saskia Pieterse en Janneke Stegeman; Singel Uitgeverijen; 256 blz.; € 24,99
