Sinds anderhalve maand varen er regelmatig binnenvaartschepen over de Westerschelde die vanaf de wal worden bestuurd. Het gaat om een experiment van het in Antwerpen gevestigde scheepsmanagementbedrijf Seafar. Seafar kreeg eind maart van de Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit, een Vlaams-Nederlands orgaan dat toeziet op een vlotte en veilige scheepvaart op de Westerschelde, toestemming om een jaar lang in totaal achttien binnenvaartschepen vanaf de wal te besturen.

Medewerkers van Seafar, operators genoemd, laten de schepen met behulp van computertechnologie over de drukbevaren rivier navigeren. Zij werken vanuit een centrale post in Antwerpen, het Remote Operation Center (ROC). Zo’n operator functioneert dus op afstand als stuurman, maar wel onder direct toezicht van de schipper, die fysiek aan boord van zijn schip blijft.

Robuust

Amber Waterschoot, regulatory affairs officer bij Seafar, was nauw betrokken bij de voorbereiding van de vergunningaanvraag die Seafar voor de proef indiende.  „Wij willen met deze test aantonen dat onze technologie robuust genoeg is om in de praktijk toe te passen. We hopen de autoriteiten ervan te overtuigen dat geautomatiseerd varen levensvatbaar is.”

De Westerschelde is een vrij lastige vaarroute, waar sprake is van getij en waar schepen bij laag water makkelijk kunnen vastlopen op droogvallende zandplaten, zoals nog wel eens gebeurt in het Nauw van Bath. Dat lijkt riskant.

Waterschoot: „Wij zijn ons ervan bewust dat de Westerschelde geen gemakkelijke route is. Daarom is er op alle deelnemende schepen ook een stuurman aanwezig in de stuurhut. Die staat tijdens het navigeren op afstand continu in contact met de operator. Feitelijk wordt het schip dus bestuurd met vier ogen in plaats van twee. Het systeem is zo ingericht dat de stuurman, als hij dat nodig vindt, met één druk op de knop een noodstop kan activeren, het systeem kan uitschakelen en zelf de controle over het schip weer kan overnemen.”

Tekort aan schippers

Seafar hoopt te kunnen bijdragen aan het oplossen van het nijpende personeelstekort in de binnenvaart. „Hier in België verwachten ze dat de binnenvaart rond 2030 zo’n 20.000 schippers tekortkomt.

Door geautomatiseerd varen kunnen schepen straks misschien toe met kleinere bemanningen, zegt Waterschoot. „We hopen met onze technologie in elk geval een puzzelstukje te kunnen leveren om dit probleem te helpen oplossen.”

Tijdens de test op de Westerschelde zitten overigens nog volledige bemanningen op de achttien deelnemende schepen.

In het Remote Operation Center zitten gecertificeerde operators, die over dezelfde papieren beschikken als binnenvaartschippers, legt Waterschoot uit. Seafar maakt voor zijn technologie onder meer gebruik van algoritmes voor kunstmatige intelligentie, adaptieve sensoren, omgevingssensoren, radar en camera’s. Die worden ingezet bij het herkennen van obstakels op de vaarroute.

Tijdens de proef kunnen de schepen dag en nacht en in principe onder alle weersomstandigheden op afstand bediend worden. „Maar”, zo schrijft Seafar op haar website, „bij aanhoudend zwaar weer is het de verantwoordelijkheid van de schipper (aan boord) om in nauw overleg met de ROC-operator (op afstand) te beslissen of bediening op afstand nog altijd veilig en mogelijk is.”

Scheidingsverdrag

In een reactie zegt de provincie Zeeland dat deze „feitelijk geen partij” was in de totstandkoming van de proef. „Dat klopt”, vult Jur Janse, Nederlands diensthoofd bij de Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit, desgevraagd aan. „Daarvoor moeten we terug naar het jaar 1839.”

In dat jaar werd in het  Scheidingsverdrag tussen de landsregeringen van Nederland en Vlaanderen afgesproken dat er voortaan voor elk te nemen besluit met betrekking tot de Westerschelde –die door zowel Nederlands als Vlaams grondgebied stroomt– consensus moet bestaan.

Janse: „Met andere woorden: beide landen moeten het met elkaar eens zijn. In dat Scheidingsverdrag is bijvoorbeeld ook de vrije doorvaart van scheepvaart via de Westerschelde naar en van de haven van Antwerpen geregeld.”

„Wij zijn ons ervan bewust dat de Westerschelde geen gemakkelijke route is” - Amber Waterschoot, regulatory affairs officer bij Seafar