Maar zo’n weekje vakantie is voor veel mensen ook het moment om gedurende een paar dagen weer even een uurtje extra te slapen. Net dat halfuurtje langer in je bed in de ochtend is voor velen een verademing en komt zeker ook het humeur overdag ten goede. Je ziet het ook in de kerkdienst. Langer dan een minuut of 30 tot 40 kan niemand de aandacht bij de preek houden, maar vlak voor de vakantie zie je een groot aantal mensen na 15 of 20 minuten al afhaken. Goed uitgerust ter kerke gaan helpt echt.

De laatste jaren is er veel meer aandacht voor het belang van slaap. We brengen ongeveer een derde deel van ons leven slapend door. Slaapstoornissen zijn een belangrijk probleem in onze samenleving. Ongeveer een op de drie volwassenen heeft last van slapeloosheid. Dat kan ertoe leiden dat er overdag op het werk gevaarlijke situaties ontstaan, of dat de hoeveelheid werk die we verzetten, afneemt. Op school kunnen de leerprestaties van kinderen eronder lijden en ongeveer een derde van alle verkeersongevallen heeft te maken met slaapgebrek.

Slecht slapen kan ook de gezondheid schaden. Aandoeningen zoals hoge bloeddruk, suikerziekte en hartproblemen kunnen worden uitgelokt of verergerd door onvoldoende slaap. Zowel het aantal klachten als de sterfte ten gevolge van deze aandoeningen neemt toe bij mensen die slecht slapen.

In 2017 kregen drie geleerden de Nobelprijs voor het ontdekken en beschrijven van de menselijke ”biologische klok”. Het blijkt dat allerlei moleculaire processen in ons lichaam zich afspelen in een ritme van dag en nacht. Bepaalde genen worden gedurende bepaalde fases van het slaap-waakritme sneller of juist langzamer vertaald in lichaamseiwitten. Een aantal van deze genen is gekoppeld aan mentale problemen, zoals depressies en andere stemmingsstoornissen. Slaapstoornissen zijn ook geassocieerd met bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson of bepaalde vormen van dementie.

Kinderen slapen tegenwoordig ruim een uur minder dan zo’n 25 jaar geleden. Volwassenen wordt geadviseerd om gemiddeld een uur of zeven à acht per nacht te slapen. Voor kinderen op de basisschool wordt negen tot twaalf uur slaap per nacht aanbevolen en voor midelbare scholieren acht tot tien uur. Bij jonge kinderen is voldoende slaap cruciaal voor hun lichamelijke, psychische en sociale ontwikkeling. Hun leervermogen en geheugenvorming hangen nauw samen met voldoende slaap. Bij oudere kinderen heeft slaap invloed op zaken als groeispurt en puberteitsontwikkeling.

Slapeloosheid lijkt echt een welvaartsziekte en het is te verwachten dat ze de komende jaren alleen maar toe zal nemen. Zo heeft antropologisch onderzoek aangetoond dat slapeloosheid onlosmakelijk verbonden is met het moderne leven. In geïndustrialiseerde samenlevingen hebben veel meer mensen last van slapeloosheid dan in primitievere samenlevingen, zoals in delen van Namibië en Bolivia. Daar werden slaapproblemen bij minder dan 2 procent van de bevolking vastgesteld. Maar ook factoren als psychosociale stressoren, overmatig alcoholgebruik, roken en gebrek aan lichaamsbeweging worden geassocieerd met slaapstoornissen. Bovendien wordt het toegenomen gebruik van technologische apparaten als een mogelijke oorzaak van slaap-waakritmestoornissen beschouwd. Met name smartphones in de slaapkamer wanneer je gaat slapen, leiden tot blootstelling aan blauw licht en daardoor tot slaapstoornissen bij jongere mensen.

Goed slapen levert veel gezondheidswinst op. De Prediker zegt: „De slaap van de arbeider is zoet, hij hebbe weinig of veel gegeten; maar de zatheid van de rijken laat hem niet slapen” (Prediker 5:11). Een goede tip dus om ook na de vakantie te blijven letten op een goede slaaphygiëne.

Welterusten, ook in examentijd!

De auteur is hoogleraar kinderlongziekten.