De tocht naar het dak begint –uiteraard– beneden, in de Sint-Jan. Wie wil, kan de klim naar boven combineren met een reis naar het verleden. Want in de protestantse kerk lopen de eeuwen door elkaar heen; voor de tentoonstelling ”Beleef het wonder van Gouda” staan de oude rooms-katholieke altaarstukken van vóór de Reformatie weer op hun plaats.

Maar ook wie alleen de tentoonstelling ”Beleef Gouda op grote hoogte” bezoekt –een tocht over steigers op het kerkdak– maakt met meer kennis dan het uitzicht. De klim voert namelijk eerst langs de balgenkamer van het hoofdorgel. Opvallend is de royale ruimte voor de ‘longen’ van het Moreau-orgel, die achter het instrument zijn opgesteld. Die heeft alles te maken met de plaatsing van het orgel, legt Jaap van Rijn, directeur van Stichting Goudse Sint-Jan, uit. „Meestal werd zo’n instrument tegen de toren aangebouwd, maar hier in Gouda staat het een stuk verder naar binnen. De Sint-Jan is de langste kerk van Nederland; een orgel aan de toren zou daarom te ver bij de mensen beneden in de kerk vandaan staan.”

Rommelzolder

Een spiegel levert een blik op de speeltafel van het orgel. Van Rijn verwacht dat organist Gerben Budding hier tijdens de openstelling van het dak regelmatig te zien en te horen zal zijn. Studerend, of met leerlingen achter de klavieren. „De wandeling is echt bedoeld als een beleving”, zegt Van Rijn. „Wanneer je hierboven staat, hoor je het orgel heel anders dan beneden, een geweldige ervaring.”

Nog een trap hoger wacht een volgende zolder, „eigenlijk een beetje de rommelzolder.” Hier is onder meer het domein van de conservator van de Sint-Jan. Stenen ornamenten liggen op kasten en tal van oude glas-in-lood-ramen staan in vakken opgesteld. „Die glasfragmenten zijn na restauraties altijd zorgvuldig bewaard.”

Hoe hoger je klimt, hoe meer scheuren te zien zijn in de kerkmuren. De hoofdtoren verzakt, zegt Van Rijn. Het bekende Goudse probleem, bouwen op veengrond, slaat ook de Sint-Jan niet over. „Binnen vijf tot tien jaar moet de toren opnieuw gefundeerd worden. Daar zullen enorme kosten aan verbonden zijn. De opbrengst van deze klim is voor het onderhoud aan het kerkgebouw bestemd.”

Broederschap

Het initiatief tot de dakwandeling kwam vanuit de zogeheten broederschap van de Sint-Jan, vertelt bestuurslid Joost van den Berg. Dat is een vereniging van zo’n vijftig bedrijven die jaarlijks een donatie doen ten behoeve van de kerk. „Zij kwamen op het idee van zo’n rondleiding en deden de suggestie om die te verbinden aan de viering van het 750-jarig bestaan van Gouda.”

Daarbij: steigers moesten er al komen. Het ”vieringtorentje” midden op de kerk was aan periodiek onderhoud toe. Van den Berg: „Het opbouwen van de steigers daarvoor kost meer geld dan het schilderwerk zelf. Toen zeiden we: Als die steigers er toch al staan, kunnen we daar dan niet meer mee doen?”

Nieuws in beeld

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

beeld Cees van der Wal

Nu zijn de steigers uitgebreid, zodat iedereen de kerk van boven kan zien. Voor de veiligheid wordt gewerkt met tijdsloten, eenrichtingsverkeer en een maximumaantal bezoekers. Kinderen mogen mee naar boven, maar niet op de arm worden genomen.

Vanaf de tweede zolder nog één houten trap en een deurtje opent zicht op de buitenlucht. Ruim is de doorgang niet, getuige een pijnlijke aanvaring van het hoofd van de verslaggever met de deurpost. Maar het leed is snel geleden na de stap over de drempel. Vanuit de stilte van de kerk stap je als het ware Gouda binnen, met als eerste blikvanger het marktplein en stadhuis.

Goot

„We lopen eigenlijk de dakgoot in”, zegt Van den Berg. Vlakbij de hoofdtoren komt de bezoeker naar buiten, om via een steiger die over de goot is gelegd naar de kruising van de kerk te wandelen. Aan de linkerhand zie je Gouda, aan de rechterhand het grote dak met daarin de rood-witte luikjes. Het zijn de kleuren van Johannes de Doper: Sint Jan.

De vele karakteristieke topgevels, kleine daken, aan de kerk vallen op. Een concept dat is afgekeken van de Oude Kerk in Amsterdam, zegt Van Rijn. „Vanuit Gouda gingen mensen naar Amsterdam om de kerk te bekijken. Dat afkijken gebeurde voortdurend, veel kerken in Nederland lijken dan ook op elkaar. Door de topgevels ontstaat een ruimtelijk effect in de kerk en konden ook de vele beroemde gebrandschilderde ramen geplaatst worden.”

Een korte klim leidt naar het hoogste punt: een platform op de kruising van de kerk. Gebouwd om de vieringtoren heen, die inderdaad zichtbaar aan onderhoud toe is. Die renovatie start direct na sluiting van de tentoonstelling, die overigens wegens succes nog verlengd kan worden.

Met vieren heeft de naam van de toren niets te maken, legt Van Rijn uit. „De toren heet zo omdat die op de viering, op de kruising van de kerk staat.” Het bouwwerk telt één klok, die dan weer wél een rol speelt tijdens vieringen. Naar oud gebruik luidt deze klok in de Sint-Jan nog telkens als in de kerk het Onze Vader wordt gebeden.

Noord-Brabant

De Sint-Jan mag dan de langste kerk van Nederland zijn, ze is niet de hoogste. Maar de 27 meter hoogte zijn ruim voldoende voor een indrukwekkend uitzicht op Gouda en –verre– omstreken. De Goudse visafslag, de Rotterdamse Erasmusbrug en –wijst Van Rijn– aan de horizon de Amercentrale in Geertruidenberg. „Daar zie je dus Noord-Brabant.”

Wie vanaf de kruising naar de hoofdtoren kijkt, valt het direct op: de nok van het dak loopt scheef. „De mythe luidt dat de kerk zo lang is dat ze die in een bochtje moesten bouwen”, zegt Van Rijn. „Maar dat is onzin. De kromming komt door verzakking. Lange tijd gaven de toren en het middengedeelte van de kerk stabiliteit, terwijl daartussen het dak naar het noorden is gaan overhellen.”

Een windvlaag steekt op en brengt de geur van verse Goudse stroopwafels met zich mee. Hoog tijd om weer af te dalen.

De tentoonstelling ”Beleef Gouda op grote hoogte” is vanaf donderdag geopend en loopt vooralsnog tot 17 september. 
>
sintjan.com/klim