Een prominente rol voor Duitsers in de nationale herdenking van de bevrijding lag lange tijd uiterst gevoelig. Zo leidde de komst van bondskanselier Helmut Kohl in 1995 tot heftige discussies in het kabinet en de Tweede Kamer. De uitkomst was dat Kohl op 22 mei een krans legde bij het monument van De verwoeste stad van Zadkine in Rotterdam. Daarmee koppelden de autoriteiten de datum los van de discussie over de aanwezigheid van Duitsers bij de viering van de bevrijding.

In 2012 was er voor het eerst sprake van een bijdrage van een Duits staatshoofd op Bevrijdingsdag zelf, in de persoon van toenmalige bondspresident Joachim Gauck. Die was zich terdege bewust van de historiciteit van het moment. „Het is voor een Duitser, en zeker voor mij, geen vanzelfsprekendheid dat ik vandaag hier bij u mag zijn en zelfs tot u mag spreken”, zei hij. Zijn toespraak werd breed gewaardeerd. Merkel voegt zich nu in dit korte rijtje van Duitse staatshoofden die een bijdrage leverden rond de herdenking van de bevrijding.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei nodigde Merkel uit „omdat ze zich, doordrongen van de geschiedenis, al jarenlang inzet voor vrede, vrijheid en stabiliteit in Europa.” De uitnodiging staat dus feitelijk los van haar nationale achtergrond, hoewel wordt onderstreept dat het verleden voor Merkel een belangrijke motivatie vormt om zich in te zetten. Daarmee zet het Comité een belangrijke stap verder dan in 2012. Het is tegelijk een onderstreping van het feit dat herdenken betekenis krijgt in concrete daden in het heden.

Het is niet om het even dat Merkel een bijdrage levert op 5 mei en niet op 4 mei. Het is goed dat op 4 mei de slachtoffers van de oorlog centraal staan. Nog altijd zijn er overlevenden en nog veel meer nabestaanden die moeten leven met trauma’s van toen. Herdenken is op 4 mei ook een vorm van blijvende erkenning en verwerking. Op 5 mei is het echter belangrijk de blik ook naar de toekomst te richten. Belangrijker nog dan de vrijheid herdenken is namelijk die te bewaren.

Daarin is Merkel onmiskenbaar van betekenis geweest. Ze heeft het afgelopen decennium een grote rol gespeeld in de eenheid en samenhang van Europese landen. Een lezing op 5 mei is daar een waardige erkenning van. Als er ergens een besef van eigen verantwoordelijk leeft, dan in Duitsland wel. Het is meer dan zinvol die verantwoordelijkheidszin op Bevrijdingsdag te onderstrepen, want die geldt uiteraard niet alleen de Duitsers. Vrijheid blijft ook in Nederland en de rest van Europa een kwetsbaar en allerminst vanzelfsprekend goed.