Daarvoor pleit prof. dr. Govert Buijs (54), bijzonder hoogleraar economie in relatie tot Civil Society aan de Vrije Universiteit. De leerstoel is ingesteld door de Goldschmeding Foundation. Donderdag houdt Buijs zijn inaugurele rede.

Waartoe is de economie op aarde?

„Om mensen te laten samenwerken. Over de economie zijn we heel individualistisch gaan denken: het zou puur en alleen gaan om het maximaliseren van ons eigen belang. Net zoals in een wedstrijd: jij wilt als eerste bij de finish zijn en haal je dat niet, dan ben je een loser. We kunnen het niet volhouden om zo te leven.

In de samenleving groeien zorgen over bijvoorbeeld het milieu en de psychische druk op jongeren om te presteren. Jongeren vragen zich af of ze succesvol zullen zijn. Werk is zo belangrijk geworden dat jij je werk bént. Bij een eerste kennismaking vragen mensen elkaar vaak als eerste wat voor werk de ander doet. Maar uiteindelijk bevredigt dat niet: als het erop aankomt, vinden mensen het belangrijker wie ze zijn voor de mensen die hun na aan het hart liggen.

In de economie werken mensen met elkaar samen en leven ze zich in anderen in. Dat inzicht is overigens al bij Calvijn te vinden. De ene persoon heeft een bepaald product en de andere persoon heeft een ander product. Die zaken wisselen ze met elkaar uit, en zo ontstaat handel.

Een bedrijf moet het succes van het gezamenlijke proces hebben, want als iedereen in het bedrijf puur bezig is met het maximaliseren van zijn eigen belang is het gauw afgelopen. Die visie is over het algemeen wel bekend, maar in de economie niet leidend.”

Heeft u een voorbeeld?

„Neem nou de bankiers op Wall Street. Duidelijk is dat de financiële crisis ontstond doordat er mensen met een verkeerde visie op economie aan het roer stonden. Toch kunnen we hen niets verwijten zolang we economie zien in termen van eigenbelang. Ze hebben gedaan wat ze geleerd hadden.”

Waar moet het naartoe?

„Naar een economie van vreugde. Als we nu met dezelfde verbetenheid door blijven groeien als de afgelopen veertig jaar, raken we helemaal uit balans. Het is dringend tijd voor nieuwe ontspanning. Wat we voor elkaar betekenen kan dan veel belangrijker worden dan wat we bezitten. Dat geeft vreugde.”

Welke ontwikkelingen ziet u?

„In de financiële wereld gaat men veelal op dezelfde voet verder zoals voor de crisis. Onder jongeren zie ik andere ontwikkelingen. Ze zijn bezorgd of de consumptie in de wereld wel zo door kan gaan. Duurzaamheid is een belangrijk thema. Ook over de balans tussen werk en privé denken de zogeheten millennials bewust na: ze storten zich niet meer automatisch in de ‘ratrace’ van carrière maken.”

Aan wie richt u uw boodschap?

„Aan iedereen, want we hebben allemaal met de economie te maken. Maar vooral aan het economieonderwijs aan de universiteiten. Studenten worden gedrild in één richting. Politici moeten de sociale markteconomie weer nieuw leven inblazen. In de economie moet aan alle belangen recht worden gedaan. Op wereldniveau is samenwerking nodig. Met het klimaatakkoord van Parijs is een belangrijke stap gezet. Maar we staan nog maar aan het begin. Europa zou meer zijn eigen visie op economie moeten uitdragen.”