Wanneer ontstaat de bevindelijk gereformeerde bevolkingsgroep? Martin Tijssen (RD 21-1) stelt dat deze groep ontstaat door het RD, terwijl oud-hoofdredacteur Chris Janse (RD 14, 25-1) betoogt dat de achterban ouder is dan het dagblad. De historische werkelijkheid is genuanceerder: er bestaan al bevindelijk gereformeerde netwerken, maar in de jaren zestig wordt de groep strikter afgebakend.

Kenmerkend voor bevindelijk gereformeerde organisaties is de interkerkelijke samenwerking. De kerkverbanden ontstaan in de loop van de negentiende en twintigste eeuw en krijgen een eigen plek in de protestantse wereld in Nederland. Ze groeien als het ware uit elkaar. Maar al vroeg in de twintigste eeuw ontstaat een proces van interkerkelijke herkenning, door de SGP, opgericht in 1918.

Het beoogde kiezerspubliek is breder dan de Gereformeerde Gemeenten, het kerkverband van oprichter ds. G. H. Kersten. Naast de verschillen, bijvoorbeeld ten aanzien van samenwerking met de katholieken, bestaan er raakvlakken tussen de SGP en (vooral) de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Zo zijn beide partijen voor handhaving van de zondagsrust en voor herinvoering van de doodstraf. In de jaren dertig verschijnt het partijblad De Banier enige jaren als dagblad. Om mensen uit de Gereformeerde Bond bij de SGP weg te houden, zet het ARP-bestuur bij de Tweede Kamerverkiezingen prominente bonders zoals Johannes Severijn op verkiesbare plekken. De achterbannen van beide partijen overlappen elkaar.

Subsidie

Een andere organisatie waar na 1944 bevindelijk gereformeerden elkaar vinden, is De Driestar. Deze school komt voort uit de Gereformeerde Gemeenten, maar verbreedt in de jaren vijftig de samenstelling van het bestuur. Hoe? Met de SGP-basis: vertegenwoordigers uit verschillende kerkgenootschappen krijgen een bestuurszetel. Dat bredere draagvlak is nodig voor subsidie. Er werken dan al docenten uit verschillende kerkverbanden, waaronder de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken. Dit gaat niet altijd van harte, maar de samenwerking is er.

Met deze organisaties ontstaat een netwerk, waaruit in 1971 het RD voortkomt. In SGP-vergaderingen begin jaren zestig wordt meermaals gevraagd naar het vooroorlogse dagblad De Banier. Het RD is dus niet het eerste medium voor bevindelijk gereformeerden; De Gezinsgids bestaat dan trouwens ook al jaren. Ook belangrijk is het feit dat de RD-oprichters, mannen van verschillende kerken, elkaar kennen via de SGP Driebergen. Zij starten in november 1966, waarna de omvang van de groep snel groeit. Bestudering van archiefmateriaal, zoals notulen en brieven, en interviews met oud-gedienden leert: ze hebben die contacten dankzij de SGP, De Driestar en de studentenvereniging CSFR (1951). Netwerken die ontstaan vóór de jaren zestig.

Buitengesloten

Er gebeurt echter ook iets nieuws in de jaren zestig. Mensen uit de Gereformeerde Kerken worden buitengesloten. Dit komt doordat de overlap tussen ARP en SGP na de oorlog kleiner wordt. De wereld van de antirevolutionairen, waartoe ook Trouw behoort, verandert snel. De RD-oprichters oriënteren zich daarom juist wél – anders dan Tijssen stelt – vooral op de SGP-achterban.

Een van de wapens tegen de antirevolutionairen is het (onverkorte) artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Dit artikel is voor de SGP van meet af aan belangrijk, maar wordt in de jaren zestig een identity marker: je moet het éxpliciet onderschrijven. Ook de vrijgemaakt gereformeerde uitzondering Bert van der Ros, de eerste chef-redacteur van het RD, stemt daar tijdens zijn sollicitatiegesprek mee in. De grens van de reeds bestaande netwerken wordt dus door de oprichters van deze krant strakker getrokken. Waar precies, zal altijd ter discussie staan, daar wijst Janse terecht op. Zo blijft de vraag welk deel van de Gereformeerde Bond erbij hoort. Maar om die netwerken gaat het: aan de wieg van het RD staat geen Kuyper of Kersten, maar een groep onbekende mannen die elkaar vinden dankzij reeds bestaande organisaties.

De auteur is verbonden aan de VU en CHE en werkt aan een promotie-onderzoek naar de geschiedenis van het ND en RD.