Laat ik vooropstellen dat er een belangrijk verschil is tussen zelfopgelegde soberheid en zuinigheid die het gevolg is van structureel geldgebrek. Die laatste vorm van armoede kom je tegen bij chronisch zieken, boerenbedrijven die er maandelijks geld op toe moeten leggen door tegenvallers, langdurig werklozen, alleenstaande moeders en ouderen zonder aanvullend pensioen. Rondkomen is dan elke maand weer een heel gepuzzel en een constante bron van stress en onzekerheid.

Iets lastiger wordt het al bij het vaststellen van de armoedegrens. Voor een gezin met twee kinderen ligt die bij een maandbedrag van 1920 euro netto, terwijl wij zelf met dat bedrag een heel eind zouden komen zonder het gevoel te hebben een karig, onbevredigend of ongelukkig leven te leiden. De afgelopen jaren heb ik juist geleerd dat je niet arm bent als je een keer niet op zomervakantie gaat of een jaar lang geen nieuwe kleding koopt, maar dat je door de buitenwacht vaak wel als zodanig wordt gezien.

Om het helemaal ingewikkeld te maken, hoef je alleen maar te kijken naar de ontwikkeling die mijn woonplaats de afgelopen dertig jaar heeft doorgemaakt. Toen wij ons vestigden in het geboortedorp van mijn echtgenote, was het deels nog een traditionele boerengemeenschap met een sterke sociale cohesie. Veel families woonden er al generatieslang, zodat je automatisch deel uitmaakte van de ontstaansgeschiedenis. In de praktijk betekende het dat je elk beroep kon kiezen, maar tegelijk voor altijd de zoon zou blijven van de schoenmaker of de klompenboer.

Zelf denk ik dat het kantelpunt zich voordeed toen woningzoekenden ontdekten dat dit lintvormige dorp met zijn brede afgedamde rivier door zijn ligging feitelijk een soort chique buitenwijk van Rotterdam vormde en het eerste huis de magische grens van een half miljoen gulden passeerde. Die woning werd gesloopt en vervangen door een veel groter en luxer exemplaar, een proces dat zich tot op de dag van vandaag heeft voortgezet en nu door de gunstige economische omstandigheden weer even versnelt.

Wie er op een zomerse dag doorheen rijdt, ziet een villawijk met huizen aan het water en statige rijen bomen. Dat zou je vanuit historisch opzicht een vorm van verarming kunnen noemen, want straks is het aanzicht van het dorp onherkenbaar veranderd. Bekijk je het van een positieve kant, dan is het een particuliere vorm van stadsvernieuwing die de gemeente geen windeieren legt en zorgt voor een geleidelijke upgrade van het dorp tot de transformatie compleet is.

Tegelijk heb ik de afgelopen dertig jaar de bakker zien verdwijnen, de slager, twee supermarkten, het postkantoor en uiteindelijk ook de bank met de enige geldautomaat. Met dat proces deed de anonimiteit haar intrede, kalfde de sociale samenhang verder af en verloor de woonomgeving een deel van haar dorpse charme en haar identiteit. Ergens tussen de regels door zit in deze afsluitende alinea dus ook het woord ”armoede” verstopt.

De auteur is schrijver en publicist. Reageren? hormann@refdag.nl