„Elke grasspriet valt hier onder monumentenzorg”, grappen rentmeester Jan Egas en gemeentelid Jaap van Heijst met een serieuze ondertoon. „Achtenveertig panden zijn rijksmonument, ook de pleinen zijn monumentaal. Zonder de grasvelden op de pleinen zouden de gebouwen de uitstraling missen die ze nu hebben.”

Auto’s stonden eerder vrijwel tegen de huizen aan geparkeerd, waardoor gevels aan het zicht werden onttrokken. Nu zijn parkeervakken zorgvuldig ingepast aan de randen van de grasvelden. Asfalt is verwijderd, in de straten liggen oude klinkers. „De gerenoveerde pleinen geven de gebouwen hun oude glans terug, de mooie symmetrie is weer zichtbaar”, aldus Egas.

De renovatie, die bijna 2 miljoen euro kostte, is volgens rentmeester Egas onderdeel van een breder plan om „dat wat de broedergemeente van het voorgeslacht heeft geërfd weer door te kunnen geven aan het nageslacht.”

De gemeente in Zeist telt circa 450 leden, een derde van hen woont in het gebouwencomplex dat haar eigendom is, aan weerszijden van de oprijlaan naar Slot Zeist. In de broeder- en zusterhuizen aan de twee pleinen woonden vroeger de ongetrouwde gemeenteleden vanaf hun 15e jaar. Ook werd er tijdelijke huisvesting geboden aan zendelingen.

De oorsprong van de gemeente ligt in de reformatiebeweging van Johannes Hus (1370-1415) in Moravië en Bohemen. Strenge vervolgingen in de achttiende eeuw brachten enkele gezinnen ertoe te vluchten naar Saksen (Duitsland), waar ze op het landgoed van graaf Nikolaus Ludwig von Zinzendorf mochten wonen. Hier ontstond in 1722 de nederzetting Herrnhut (onder de hoede des Heeren).

Zendelingen trokken van daaruit de wereld over om het Evangelie te verkondigen. De zendingspost in Suriname groeide uit tot een volkskerk. In 1745 kregen de hernhutters, na tussenkomst van enkele doopsgezinden in Amsterdam, toestemming van de heer van Zeist om zich in de tuinen van Slot Zeist te vestigen.

„De pleinen liggen in een oude rivierbedding van de Rijn”, vertelt Egas. „Sommige gebouwen staan op palen, andere op zand. Bij de renovatie was dat goed te zien. De funderingen van de panden zijn gecontroleerd en waar nodig versterkt. De muren zijn onder het maaiveld van een vochtafstotende laag voorzien. Verder is de volledige ondergrondse infrastructuur vervangen en uitgebreid, van riolering en gasleiding tot waterleiding en glasvezel, zodat de nieuwe pleinen de komende decennia niet opgebroken hoeven te worden.”

De gebouwen zijn ondergebracht in een onderhoudsprogramma voor tien jaar. Egas en Van Heyst: „De broedergemeente heeft veel historisch vastgoed, dat in goede staat moet blijven om het in de toekomst langdurig te kunnen blijven verhuren. Voor de bewoners moeten de huren acceptabel blijven. Dat voor elkaar krijgen is een kunst, op het scherpst van de snede.”

Een derde van het complex wordt aan derden verhuurd, onder andere een notaris, adviesbureaus, een advocatenkantoor en de huisartsenopleiding van Universiteit Utrecht. Ook het Zeister Zendingsgenootschap heeft er onderdak.Het kerkgebouw wordt binnenkort gerenoveerd. Egas: „Na de herstelwerkzaamheden in 1909 en 1960 is er weer een grote beurt nodig, die voor een halve eeuw voldoende moet zijn.” Eerst worden de beide zijvleugels en de balkons aangepakt. „Daar is veel achterstallig onderhoud. De kerkzaal oogt nog zo goed dat renovatie daarvan kan wachten.”

Dat komt mooi uit, want de broedergemeente wil zich eerst bezinnen hoe zij in de toekomst gemeente wil zijn. „Wel is duidelijk dat de kerkzaal primair bedoeld blijft voor eigen gebruik. Gebruik door derden moet passend zijn. De kerkruimte is niet heilig, maar is ook geen feestzaal. De gemeente Zeist huurt de zaal bijvoorbeeld voor de jaarlijkse lintjesregen.” Een dienst op zondagochtend trekt gemiddeld honderd kerkgangers. Op zaterdagavond luidt een zangdienst de zondag in. Muziek en zang zijn wezenlijk voor de broedergemeente.

Evangelisch heeft overigens de betekenis van protestants. Van Heijst en ds. Markus Gill: „Voor verschillende geloofsbelevingen is bij ons plek, maar drie woorden zijn essentieel: Het is volbracht. Alle zondaars hebben Gods vergeving nodig. Het hangt niet van mensen af, ze worden teruggeworpen op het kruis van Christus. De toon van Luther en zijn sola’s klinkt volop.” Het thema van de herdenkingsdienst zondag is ”Geen ander fundament dan Jezus Christus”.

Hernhutters in ’s Heerendijk

Het is 280 jaar geleden dat de hernhutters hun eerste nederzetting in Nederland bouwden: ’s Heerendijk aan de Hollandse IJssel bij de Utrechtse stad IJsselstein. Van 1736 tot 1770 woonden en werkten hier hernhutters.

’s Heerendijk was een „Posthuis des Heeren” voor het zendingswerk overzee. Ook graaf Von Zinzendorf verbleef er enige tijd.

De Stichting Museum Het Hernhutter Huis heeft in de kerk van de broedergemeente, Zusterplein 12 in Zeist, een tentoonstelling ingericht over de geschiedenis van de hernhutters in ’s Heerendijk.

De expositie is tot 23 oktober te bezichtigen, op woensdag en zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur. De toegang is gratis.

Lees ook in Digibron

Hernhutters raadpleegden het lot op de synode (Reformatorisch Dagblad, 08-07-2014)

Eenvoud kenmerkte hernhutters (Reformatorisch Dagblad, 10-04-2008)

Geen christendom zonder gemeenschap : Leven Zeister Broedergemeente na 250 jaar nog steeds liturgisch gevuld (Reformatorisch Dagblad, 11-05-1996)