De oma van Alex en Gerard Westerbroek heeft nooit geweten waar haar moeder exact begraven is. Overgrootmoeder stierf in 1910, toen oma nog maar drie jaar oud was. De kleinzoons hebben met enige moeite de laatste rustplaats op de Elspeetse dodenakker kunnen achterhalen.

Dat viel niet mee, vertelt Alex. „Na wat zoeken in de oude grafregisters was het nummer van het graf van onze overgrootmoeder gevonden. Maar op de begraafplaats zelf bleek de speurtocht naar graf III-453 een lastige opgave. In het verleden werd in verschillende klassen begraven, mede afhankelijk van wat er aan grafrecht betaald werd.”

”III” duidde op klasse 3. „Eerst moet je dan vaststellen waar in 1910 de derde klasse werd begraven. Vervolgens was het traceren van het grafnummer bijna onmogelijk. De nummers staan op de oudere gedeelten niet op volgorde, maar voor je gevoel willekeurig door elkaar heen. De doodgraver keek voor het bepalen van de plek een beetje om zich heen waar er plaats was, zo lijkt het. Bovendien zijn veel nummers onleesbaar door begroeiing of verzakking. Geregeld moesten we een schepje en een bezempje ter hand nemen om een nummer te ontcijferen. Na ruim 500 nummers was het juiste graf nog niet gevonden, nog eens 500 nummers later evenmin.”

De Westerbroeken zijn verder gaan zoeken aan de hand van het jaar van begraven. „Zo was te bepalen in welke volgorde werd begraven en wat dan de vermoedelijke plaats zou kunnen zijn van het gezochte graf. Uiteindelijk konden we de plaats van het graf van onze overgrootmoeder vaststellen op basis van een nummering die met verf was aangebracht en nog nauwelijks leesbaar was. In 1910 blijkt een serie gietijzeren paaltjes met verkeerde grafnummers te zijn gebruikt. Het foutieve nummer was met een soort cement onleesbaar gemaakt. Daaronder was met zinkkleurige verf het nummer 453 aangebracht.”

Website

Het moeizame verloop van hun naspeuringen deed de Westerbroeken besluiten alle verkregen informatie voor een breed publiek te delen op de internetsite elspeethistorie.nl, waarvan Gerard beheerder is. Op de begraafplaats werden vroeger ook personen uit omliggende plaatsen ter aarde besteld: uit Uddel, Vierhouten, Staverden, Leuvenum en zelfs –wat verder weg– buurtschap Houtdorp bij Garderen.

Alex Westerbroek: „Veel mensen weten niet waar hun voorouders en vroegere verwanten begraven liggen en lang niet iedereen is in de gelegenheid om op onderzoek uit te gaan als wij. Bovendien wordt een dergelijke zoektocht steeds onmogelijker. Vooral bij de oudere graven wordt de tekst van een grafmonument onleesbaar of raakt het monument zelf in verval. Vaak bevat die tekst heel persoonlijke informatie die niet in gemeentelijke registers is vastgelegd. Met foto’s blijft die nu behouden.”

Zoekprogramma

Inmiddels zijn de op dit moment beschikbare data van alle graven op de Elspeetse begraafplaats voor internet verwerkt, van het oudst bekende graf uit 1869 tot heden, soms aangevuld met bijvoorbeeld een foto, een krantenbericht of bijbehorende documenten. Een speciaal zoekprogramma helpt het graf van de juiste persoon te selecteren, op naam, jaartal of grafnummer. Op een interactieve kaart is bovendien de exacte locatie van een graf terug te vinden, dankzij een koppeling aan het geo-coördinatensysteem.

De Westerbroeken gaan ervan uit dat hun initiatief navolging krijgt. „In de toekomst zullen veel gemeenten de gegevens van begraafplaatsen op deze wijze toegankelijk maken. Ervan uitgaande dat de verzamelde informatie klopt, weten nabestaanden dan precies waar een overledene ligt begraven.”

www.elspeethistorie.nl/index.php/begraafplaats

Voor belangstellenden die niet of minder goed met internet overweg kunnen, houden Alex en Gerard Westerbroek zaterdag 10 september een informatiedag op de begraafplaats in Elspeet. Er zijn drie inloopmomenten met aansluitend een informatieve rondgang van circa 50 minuten, om 09.00 uur, 10.00 uur en 13.30 uur.

„Wijze van begraven in kerk werd op begraafplaats voortgezet”

Elspeet is er niet uniek in, zegt Alex Westerbroek. „Je ziet het in meer plaatsen. De wijze van teraardebestelling op het oudste deel van de algemene begraafplaats sluit heel duidelijk aan bij wat daarvoor bij het begraven in de kerk gebruikelijk was.”

Zo ontbreken looppaden tussen de graven. „Dat was ook zo bij het begraven in de kerk, omdat zeer spaarzaam moest worden omgegaan met de beschikbare ruimte. Dit hield wel in dat bij begrafenissen en latere bezoeken over omliggende graven werd gelopen om bij het graf van een geliefde te kunnen komen. In het verleden was dat heel gewoon. Hier is dat op de begraafplaats nog goed zichtbaar. Om het lopen over de graven mogelijk te maken diende een eventuele grafsteen liggend uitgevoerd te worden. Zo zijn twee koopgraven op het oudste deel van de begraafplaats voorzien van een geheel in het omliggende gras verzonken grafzerk die ook in een kerk niet misstaan zou hebben.”

Over graven van welgestelden kon niet altijd worden gelopen. Westerbroek wijst naar het graf van een geneesheer uit 1892. De markante liggende grafsteen is omgeven door de resten van wat ooit een sierlijk ijzeren hekwerk moet zijn geweest.

Rijke en belangrijke personen werden vooraan begraven, arme inwoners van Elspeet en omgeving juist helemaal achteraan, aldus Westerbroek. „Alle bezoekers van de begraafplaats moesten de graven van vooraanstaande overledenen passeren om de graven van meer eenvoudige lieden te kunnen bereiken.”

„Graven in Elspeet waren tot 1988 voor onbepaalde tijd”

„Voor onbepaalde tijd” geldt voor de meeste graven op de Elspeetse begraafplaats. De gemeente Nunspeet, waartoe Elspeet behoort, heeft pas sinds 1988 een verordening waarin de tijdelijkheid van huur- en koopgraven wordt geregeld, aldus Alex Westerbroek. „De grafrechten zijn nu beperkt tot maximaal 30 jaar.”

Het huren van een graf was in principe ook voor onbepaalde tijd. „Het was gebruikelijk dat er 30 jaar lang jaarlijks huur werd afgedragen. Daarna kwam die huur te vervallen. De redenering was dat er dan voldoende was betaald in verhouding tot de kosten van een koopgraf.”

Op de algemene begraafplaats in Elspeet bevinden zich vooral individuele graven. Westerbroek: „In sommige graven zijn meer personen, een echtpaar, eventueel samen met een jonggestorven kind, ter aarde besteld. Familiegraven waarin meer generaties begraven worden zijn niet aanwezig. Elders zie je wel dat meer gebruik wordt gemaakt van familiegraven en dat daardoor de binding van graven en nabestaanden generaties lang blijft bestaan. Met het invoeren van 30 jaar grafrecht is deze mogelijkheid in de gemeente Nunspeet komen te vervallen.”

In Elspeet worden de graven niet na verloop van tijd ”geruimd”. „Nunspeet is daarin een uitzondering”, zegt Westerbroek. „Er zijn in Nederland weinig gemeenten die graven ongestoord laten liggen. Ruimen na 25 of 50 jaar is normaal, soms gebeurt het al na 10 jaar. De in het graf aanwezige beenderen kunnen op verzoek van de nabestaanden worden herbegraven of gaan naar een verzamelgraf. Zoals moet worden geregistreerd waar iemand wordt begraven, dient volgens de Wet op de Lijkbezorging ook te worden vastgelegd waar na ruiming de resten zijn gebleven. Dat is dan voor nabestaanden altijd na te gaan.”