Neem het rapport van de commissie-Schnabel over voltooid leven. De commissie adviseerde vorige week donderdag de euthanasiewet niet te verruimen, en te voorkomen dat mensen de conclusie trekken klaar te zijn met leven: ga eenzaamheid tegen en vergroot de zelfredzaamheid. Leg dit rapport naast de abortusdiscussie die begin januari opnieuw werd aangezwengeld door Charlotte Lockefeer, wetenschappelijk medewerker bij de Teldersstichting van de VVD. Zijn dit redenen tot optimisme?

Tegelijk vormen de reacties op het rapport van de commissie-Schnabel aanleiding tot pessimisme. Liberale politici reageerden teleurgesteld op het rapport van Schnabel en de NOS bracht vooral die teleurstelling naar voren. Op Twitter overheersen de negatieve reacties. Of denk aan Joris Luyendijk die vorige week in zijn ‘Bergrede’ opnieuw de vinger legde bij de afwezigheid van moraal in het bankwezen en tal van andere organisaties. En hoeveel mensen zijn blind daarvoor, bevangen door een neoliberale focus op economie en zelfbehoud.

Hoe werkt God in onze tijd, in ons land? En hoe zouden christenen zich op moeten stellen in onze samenleving?

Aan de Theologische Universiteit te Kampen werd pas een masterscriptie gepresenteerd over de visie van de gereformeerde theoloog en politicus Abraham Kuyper op de aanwezigheid van de kerk in een ontkerkelijkte samenleving. Kuypers nazaten wordt nogal eens machtsdenken verweten, omdat ze streven naar de transformatie van de maatschappij. Het verraste mij dat Kuyper zelf anders aankijkt tegen de presentie van de kerk.

Kuyper is verrassend ontspannen en denkt niet strategisch. Dat de kerk een minderheid is, vindt hij geen probleem. Wel is belangrijk dat de kerk in onze samenleving aanwezig is. De werking van Gods genade in de kerk kan dan zonder onze opzet leiden tot een zijdelingse uitwerking van de genade buiten de kerk. Dat gebeurt niet volgens onze strategische agenda. Het is God Die in en buiten de kerk Zijn goedheid laat zien. Zo is het de eeuwen door in Europa steeds gegaan: God heeft de aanwezigheid van een gelovige minderheid gebruikt om het menselijk leven buiten de kerk tot vollere ontplooiing te brengen.

Een voorbeeld laat zien dat Kuyper het hier bij het juiste eind heeft. In ons democratische systeem worden vertegenwoordigers door hun kiezers gemachtigd om hen te besturen. Historisch onderzoek naar het ontstaan van deze representatieve democratie laat zien dat nadenken over Christus als onze vertegenwoordiger gelijk op is gegaan met de groei van vertrouwen in andere mensen die ons vertegenwoordigen, bijvoorbeeld in de politiek. Het is geen vanzelfsprekende gedachte dat mijn belangen veilig zijn bij iemand anders en dat ik het bestuur over mijn leven uit handen geef aan een ander. Het is echter hoopgevend dat mijn belangen helemaal veilig zijn bij Jezus Christus, mijn Plaatsbekleder. We kunnen hiervan leren om net als Hij belangen van anderen te behartigen, bijvoorbeeld als bestuurder. En we kunnen het aandurven onze belangen uit handen te geven aan betrouwbare bestuurders. Niet voor niets is juist in Europa, waar een overtuigde minderheid geloofde in Christus als hun Vertegenwoordiger, het idee ontstaan van een representatieve democratie.

Je kunt hier pessimistisch van worden. Kerken sluiten, christenen worden een minderheid worden en de moraal wordt vergeten. Wie zal dan nog het vertrouwen in onze democratie voeden?

Kuyper laat zien dat je ook anders om je heen kunt kijken. Het ontstaan van onze parlementaire democratie is nooit bewust gepland. Het was wel een zijdelings effect van de aanwezigheid van de kerk in Europa. Zoiets kan zomaar weer gebeuren. Gods rijk komt en de machten van het kwaad zijn overwonnen, en dus is er altijd tot hoop. Strategisch handelen kunnen we overlaten aan God – in zijn ondoorgrondelijke wijsheid weet Hij wat Hij doet. Christenen hoeven niet meer te doen dan aanwezig te zijn als een licht en als een zout. God is sterk genoeg om de waarheid van het goede nieuws van Jezus Christus ook buiten de kerk tot gelding te brengen.

De auteur is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.