Martelaren van Gorcum: moord in een turfschuur
WEERT. Niet alleen de protestanten kenden tijdens de Tachtigjarige Oorlog hun martelaren. In de stad Brielle werden in 1572 negentien rooms-katholieke geestelijken vermoord. De tentoonstelling ”Galg of vrijheid” in Weert haalt hen voor het voetlicht.
Schilderij nummer 37 laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Aan een balk in een turfschuur zijn al vijf rooms-katholieke geestelijken, gehuld in hun pijen, opgehangen. De volgende die aan de beurt is, zit op zijn knieën op de grond, zijn armen opgeheven. Achter de geestelijke staat iemand die een touw met een strop aanpakt. Links wordt een geestelijke in zijn buik gestoten en rechts staan anderen te wachten op hun dood, bewaakt door mannen met helmen en hellebaarden.
Het tafereel beeldt de gebeurtenis uit die nu bekendstaat als de moord op de martelaren van Gorcum, oftewel de moord in de turfschuur. Het olieverfschilderij is rond het jaar 1900 vervaardigd door de schilder A. Aprili, naar een voorbeeld van Cesare Fracassini. Deze Italiaanse schilder had ter gelegenheid van de heiligverklaring van de martelaren van Gorcum in 1867 een metershoog doek geschilderd, dat nu in het Vaticaans Museum in Rome hangt.
Relikwie
De expositie in Weert vertelt het verhaal van de martelaren. In een oude blikken trommel liggen botjes en stukken schedel. Die zijn in 1615, tijdens het Twaalfjarig Bestand, opgegraven. De meeste relikwieën zijn daarna in kerken in de Zuidelijke Nederlanden terechtgekomen. Al in 1602 vonden er bedevaarten naar Brielle plaats. In 1675 werden ze zalig verklaard, in 1867 heilig.
Vereerd
Twee van de martelaren kwamen uit het Limburgse Weert, wat de locatie van de expositie verklaart. Over de een, Antonius, is weinig bekend. De ander, Hieronymus, werd in 1522 geboren in Weert en was ten tijde van zijn gevangenneming viceoverste van het minderbroederklooster in Gorinchem. Vanaf de negentiende eeuw werden beide geestelijken in Weert vereerd, eerst in de parochiekerk met een eigen altaar, later in de franciscanenkerk. Nog altijd houdt een groep inwoners van Weert ieder jaar een bedevaart naar Brielle.
Watergeuzen
Wat was er precies gebeurd? Na de verovering van Brielle op 1 april 1572 slaan de watergeuzen het beleg voor Gorinchem. Een aantal rooms-katholieke geestelijken verschuilt zich in kasteel De Blauwe Toren, bij de rivier. Ze worden echter ontdekt, gevangengenomen en in de kerkers van het kasteel mishandeld. Het gezicht van kloosteroverste Nicolaes Pieck zit vol brandwonden – door een kaars.
De watergeuzen durven de geestelijken niet zelf te berechten en nemen hen mee naar Brielle, waar hun aanvoerder, Lumey, verblijft. De geestelijken worden onder druk gezet om hun geloof op te geven. Lumey besluit hen, tegen de wil van Willem van Oranje, te doden. Negentien geestelijken worden op 9 juli 1572 aan de balken van een turfschuur opgehangen, even buiten Brielle. Na hun dood snijden de geuzen neuzen, oren en geslachtsdelen af.
De dood van de negentien rooms-katholieke martelaren in Gorinchem is een zwarte bladzijde in de vaderlandse geschiedenis, wat zeker ook geldt voor de vele honderden protestanten die in de zestiende eeuw door de overheid in samenwerking met de Rooms-Katholieke Kerk ter dood werden gebracht. De expositie in Weert besteedt wel aandacht aan de ene groep, maar niet aan de andere.
De tentoonstelling ”Galg of vrijheid. Antonius en Hieronymus van Weert en de Martelaren van Gorcum” is tot 1 september te zien in Gemeentemuseum Jacob van Horne in Weert. Meer informatie: museumweert.nl.
