Het negatieve nieuws over de pensioenfondsen houdt aan. Deze week maakten de grote fondsen bekend hoe de vlag er aan het eind van het tweede kwartaal bij hing. De beste omschrijving is: halfstok. De dekkingsgraden van de fondsen zijn opnieuw gedaald en kortingen op de pensioenrechten zijn nu meer dan waarschijnlijk.

De hogere levensverwachting en de vergrijzing spelen uiteraard mee, maar de recente daling van de dekkingsgraden is vooral veroorzaakt door de lage rentetarieven op de kapitaalmarkt. De verplichtingen van de pensioenfondsen wegen hierdoor zwaar. Om te bepalen hoeveel geld er gereserveerd moet worden om de toekomstige pensioenen te kunnen betalen wordt er gewerkt met de zogenoemde rekenrente. Vroeger werd er gerekend met een rekenrente van 4 procent. Dit was een voorzichtige aanpak, aangezien de fondsen destijds op hun beleggingen in Nederlandse staatsobligaties al meer rendement behaalden. Momenteel wordt er gerekend met een rekenrente die is afgeleid van de actuele rentetarieven. Dat is wel zo verstandig, aangezien het onzeker is of de rente weer zal stijgen.

Vanuit verschillende hoeken wordt bij minister Kamp van Sociale Zaken op aangedrongen om toe te staan dat er weer met een vaste, en hogere, rekenrente wordt gewerkt. De minister lijkt nu toe te geven aan die druk. Maar het rekenen met een gemiddeld renteniveau waarvan het onzeker is of dat nog behaald kan worden levert geen juist beeld op van de financiële toestand van een fonds. Zoals vorige week in deze rubriek werd uitgelegd, neemt de minister met een dergelijke stap een gok met de pensioenen van jongere generaties. Aan de verplichtingenkant zullen alleen nare maatregelen zoals verhoging van de pensioenleeftijd en korten op de pensioenrechten soelaas bieden.

Het probleem aan de beleggingszijde is niet alleen dat staatsobligaties van landen met een solide reputatie zoals Nederland, Duitsland en Frankrijk een lage rentevergoeding bieden, maar ook dat deze leningen het risico met zich meedragen dat als de rente oploopt, er een aanzienlijk koersverlies wordt geleden. Het voordeel aan de verplichtingenkant wordt dan deels tenietgedaan door mindere beleggingsresultaten. Meer beleggen in aandelen, onroerend goed en grondstoffen is ook niet het ei van Columbus vanwege het risico van tegenvallende beleggingsresultaten. En die kunnen de fondsen juist nu niet hebben.

Een gedeeltelijke remedie is echter wel sterkere diversificatie binnen de vastrentende waarden. Vooral bedrijfsleningen met een lagere krediet-
rating en overheidsobligaties uit de opkomende markten bieden een mix van hoger rendement met acceptabele risico’s. De balansen van ondernemingen in Europa en Noord-Amerika buiten de financiële sector zijn in veel gevallen solide en de bedrijfsschulden zijn de laatste twee jaar sterk afgenomen. Het bedrijfsleven beschikt doorgaans over veel liquiditeiten en het aantal faillissementen is, ondanks de economische tegenwind, historisch laag.

De overheden van opkomende economieën in Azië en Latijns-Amerika hebben de overheidsfinanciën veelal beter op orde dan de ontwikkelde landen. Waar de laatste kampen met hoge schulden, een structureel afnemende economische groei en een ongunstige demografische ontwikkeling, geldt voor de ”emerging markets” het tegenovergestelde. Met name de landen die grondstoffen exporteren zijn nu vaak netto­crediteur en beschikken over grote reserves om schokken op te vangen.

Uiteraard wordt er door de fondsen al belegd in deze subcategorieën binnen de vastrentende waarden. Een grotere verschuiving vereist mogelijk wijziging van de beperkingen die nu gelden voor risicovollere beleggingen. Maar zo risicovol is het beleggen in dit soort obligaties niet meer. Zoals de pensioenfondsen voor hun verplichtingen nu moeten reageren op de structureel lage rentetarieven, zo kunnen zij met hun beleggingen inspelen op de veranderende verhoudingen op de obligatiemarkt.

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.