In meerdere orkesten waar Jaap van Zweden dirigent was, zou sprake zijn geweest van een patroon van angst, meldde Pointer – een onderzoeksprogramma van KRO-NCRV – donderdag.

De afgelopen maanden spraken de journalisten van Pointer met meer dan 50 musici, directie- en stafleden uit zeven van de orkesten die Van Zweden de afgelopen 25 jaar in binnen- en buitenland dirigeerde. De meesten deden hun verhaal anoniem. In de gesprekken keerden steeds de harde, soms intimiderende omgangsvormen van de dirigent terug. Individuele musici vertelden ten overstaan van collega’s te zijn geschoffeerd en gekleineerd. „Hij schreeuwt naar je alsof je een kind van vier bent”, vertelt een bron uit het Amerikaanse Dallas in de uitzending van Pointer. „En als hij dat doet, sta je er helemaal alleen voor”, zegt een musicus uit Hong Kong. „Het is niet alleen het orkest, iedereen is bang voor hem. Tot de directie aan toe.” Sommige musici meldden zich ziek als Van Zweden bij hen op de bok staat. Anderen namen hun toevlucht tot bètablokkers of andere kalmeringsmiddelen.

Zes (voormalig) orkestbestuurders noemden ook de muzikale en commerciële successen die orkesten onder leiding van Van Zweden behaalden. De meesten van hen waren naar eigen zeggen informeel op de hoogte van zorgen rondom de omgang van de Nederlandse dirigent met musici. Officiële klachten of meldingen over het gedrag van de dirigent bereikten de top zelden tot nooit.

Op verzoek van Pointer lazen hoogleraar Integriteit Rob van Eijbergen en jurist en onderzoeker Marjan Olfers twintig geanonimiseerde getuigenverklaringen en concludeerden ze afzonderlijk van elkaar dat in de door Van Zweden geleide orkesten sprake is geweest van grensoverschrijdend gedrag. Olfers: „Voor de mensen die het hebben beleefd en ondergaan, is hun grens overschreden. Soms met zeer heftige gevolgen voor de personen zelf.” Ze leest in de verslagen een „patroon van angst”. Van Eijbergen: „Grensoverschrijdend gedrag, wat dit is, gaat vaak over macht.”

Volgens een woordvoerder van Van Zweden heeft de dirigent de afgelopen uren „overweldigende support” ontvangen „uit de hele wereld”, naar aanleiding van het persbericht van Pointer. In een eerdere reactie aan het onderzoeksprogramma zei de dirigent geschokt te zijn door het beeld wat wordt geschetst. „De realiteit is dat ik als dirigent voortdurend mensen aanspreek op wat er beter kan. Soms gebeurt dat op intense toon en als dat in het bijzijn van 120 anderen gebeurt, is dat niet altijd prettig. Ik weet dat ik veeleisend kan zijn. Dat mag echter nooit een excuus zijn voor een werkomgeving die leidt tot verkramptheid of het gebruik van kalmeringsmiddelen.” Van Zweden zegt open te staan voor kritiek: „Als mijn manier van werken beter kan, hoor ik dat graag.”

Van Zweden (64) was van 1979 tot 1995 eerste concertmeester van het Koninklijk Concertgebouworkest. Daarna was hij onder andere chef-dirigent van het Orkest van het Oosten, het Residentie Orkest, het Radio Filharmonisch Orkest, muzikaal directeur bij het Dallas Symphony Orchestra en chef-dirigent van de New York Philharmonic. Tegenwoordig staat hij bij het Philharmonisch Orkest van Seoel op de bok.

De uitzending van Pointer is donderdag om 16:00 uur bij KRO-NCRV op YouTube te zien en wordt zondag uitgezonden op NPO 2.