Kinderporno, illegale wapenverkoop en drugshandel – online is er van alles te vinden. En niet alleen in de donkere steegjes van het internet, ook via sites en apps zoals Reddit en Telegram die voor het grote publiek toegankelijk zijn. Maar je wilt niet dat zaken die in de fysieke wereld strafbaar zijn, op het internet wel kunnen floreren, zegt Annemarie Sipkes. Volgens de directeur telecom bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM) was het handhaven van de wet in de onlinewereld in het verleden moeilijk, maar gaat de nieuwe Europese Digital Service Act (DSA) helpen om meer controle te krijgen over zaken die het daglicht niet kunnen verdragen.

Offlimits wordt de eerste organisatie die de speciale status van ”flagger” krijgt om te helpen kinderporno en seksueel geweld sneller op te sporen. Het expertisecentrum online misbruik is binnenkort de eerste ”betrouwbare flagger”; de procedure daarvoor loopt nu. In Nederland heeft alleen de ACM bevoegdheid om die speciale status te verlenen. Bedrijven zijn verplicht om meldingen van deze signaleerders met voorrang te behandelen.

Voorrang

Omdat platforms wel wat hulp kunnen gebruiken bij het controleren van alles wat er online gebeurt, wordt Offlimits nu dus aangewezen als signaleerder. „Het platform moet de klachten van deze partij dus met voorrang behandelen, maar het betekent niet dat het platform ook verplicht is om het bericht te verwijderen”, zegt Sipkes. Als er een geschil ontstaat, dan kan de signaleerder aankloppen bij de ACM, maar ook bij de rechter of de politie.

Techbedrijven hebben lang geen verantwoordelijkheid genomen voor wat er op hun platforms gebeurt, zegt Sipkes. „In de echte wereld kun je bij een winkelier aankloppen met een klacht, zoals: „Dit ding is stuk.” Of als er iets in de krant staat wat niet klopt, kun je naar een redactie die daar dan verantwoordelijkheid voor moet nemen. Maar in de digitale wereld zeiden platforms vaak: „Wat er op mijn platform gebeurt, daar ga ik niet over, ik ben maar een IT-bedrijf.” Dankzij de DSA is dat verleden tijd. Dat betekent overigens niet dat de DSA bepaalt wat illegaal is. Daar hebben we gewoon wetten voor: auteursrecht, privacywetgeving, strafrecht.”

Volgens de nieuwe wet moeten internetbedrijven ergens op hun site een plek maken waar mensen een melding kunnen doen. Een knop, een e-mailadres of een formulier. De ACM is al sinds vorig jaar bezig om websites te informeren dat ze hun zaakjes op orde moeten krijgen. Als blijkt dat een website zich herhaaldelijk niet aan de verplichtingen houdt, dan kan de toezichthouder in het uiterste geval een boete opleggen. Dit geldt overigens alleen voor bedrijven die in Nederland zijn gevestigd; voor de echt grote techbedrijven zoals Google en X is het toezicht geregeld in Brussel.

Voorbeelden van illegale inhoud zijn voor de hand liggende zaken zoals kinderporno, wapens of drugs. Maar ook het beïnvloeden van verkiezingen door het verspreiden van desinformatie is tegen de wet, zegt Sipkes. Zo werd in december de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Roemenië door de hoogste rechter ongeldig verklaard na onthullingen over Russische inmenging en een dubieuze TikTokcampagne. „Ook dat is een voorbeeld van illegale inhoud, want bijvoorbeeld het gebruik van bots of niet-bestaande accounts is tegen de regels die ervoor moeten zorgen dat verkiezingen open en eerlijk verlopen. Platforms moeten voorkomen dat zoiets kan voorvallen, en ingrijpen als het wel gebeurt.”

Volgens Sipkes heeft de aangescherpte regelgeving niets te maken met censuurpolitie en gaat het ook niet ten koste van de vrijheid van meningsuiting online. „Het gaat alleen om illegale inhoud, dus niet om berichten waar je het niet mee eens bent. In Europa hoeven platforms niet vooraf alles wat online verschijnt te bekijken, juist om censuur te voorkomen.”

Veel van de onlinecriminaliteit gebeurt op het dark web, een minder makkelijk toegankelijk en zichtbaar deel van het internet. Hoe zit het met de illegale inhoud die daar te vinden is? Volgens Sipkes is het een illusie om te denken dat met de DSA alle criminaliteit van het internet verdwijnt. „Wij proberen de digitale wereld net zo veilig te krijgen als de reële wereld, en daar zijn ook nog steeds donkere steegjes waarvan we niet weten wat er zich afspeelt.”

Goede wil

Voordat de DSA in werking trad, werd overigens ook al schadelijke inhoud verwijderd, en dat bleef niet beperkt tot binnen de landsgrenzen. Zo verwijderde het in België gevestigde Telegram de bangalijsten van het Leids studentencorps na meldingen van Offlimits, nog voor ze de officiële status van klokkenluider hadden. Gelukkig zijn de meeste platforms van goede wil, zegt Sipkes. „Die willen helemaal niet dat er op hun platform iets staat wat niet door de beugel kan, zoals wapens, drugs of kinderporno. Die willen gewoon dat de zaken op orde zijn.”

Offlimits heeft zelf de aanvraag voor de speciale status ingediend, en in principe kan ieder bedrijf zich melden om betrouwbare flagger te worden. De ACM beoordeelt of een organisatie aan de eisen voldoet. „Wij bekijken of het een professionele partij is, die onafhankelijk is en expertise heeft”, zegt Sipkes. Inmiddels heeft een handjevol organisaties zich bij de ACM gemeld. In heel Europa hebben inmiddels zo’n dertig organisaties een officiële status als signaleerder van illegale inhoud.