Veiligheidsdiensten trokken in april vorig jaar al aan de bel. Enkele tienduizenden Nederlanders zouden zich inmiddels soeverein noemen; een klein deel van hen bereidt zich zelfs voor op een gewapende strijd tegen de overheid, die in hun ogen onderdeel is van de „kwaadwillend elite”, schreven NCTV, AIVD en politie in een gezamenlijke fenomeenanalyse in april 2024.

Volgens de diensten zit het gevaar overigens niet alleen bij die laatste groep. Het verspreiden van feitelijk onjuiste verhalen over de kwade intenties van instituties kan „op langere termijn de democratische rechtsorde ondermijnen”, aldus de veiligheidsdiensten in 2024.

Over deze problematiek liet de Kamer zich woensdag door verschillende deskundigen bijpraten. Die wezen in eerste instantie op de grote verscheidenheid die er bestaat tussen soevereinen, wat een eenduidige aanpak lastig maakt.

Volgens Leo Harteveld, plaatsvervangend directeur Inlichtingen bij de AIVD, vallen zij grofweg uiteen in drie groepen: een groep die zich vooralsnog wel aan de wet houdt, een groep die zich buiten de wet plaatst en een groep die actief verzet wil plegen. „Die laatste telt enkele tientallen tot honderd personen”, aldus de AIVD’er.

Deurwaarders

Niet geheel verrassend zorgen vooral die laatste twee groepen voor problemen. Zo wees Chris Bakhuis-van Kesteren, voorzitter van de Koninklijke Beroepsvereniging voor Deurwaarders (KBvD), op het stijgend aantal meldingen van geweld en intimidatie; van 445 in 2022 naar 716 in 2023 en 771 in 2024. Deurwaarders zien vaak af van aangifte, volgens Bakhuis omdat ze de kans op een voor hen gunstig vonnis gering achten. De verklaringen van hun belagers staan haaks op die van henzelf. Het woord van een gerechtsdeurwaarder zwaarder laten meewegen kan volgens de voorzitter een oplossing zijn.

Verschillende genodigden, waaronder de politie en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), pleitten voor een snelle behandeling van de in 2023 ingediende Wet aanpak, meervoudige problematiek in het sociaal domein (Wams). Die geeft gemeenten en andere betrokken organisaties de mogelijkheid om makkelijker gegevens met elkaar te delen.

Corona

De stijging van het aantal soevereinen (in de afgelopen jaren) houdt volgens rechtswetenschapper Luuk de Boer (Rijksuniversiteit Groningen) sterk verband met de gevoelens van controleverlies waar veel burgers tijdens de coronapandemie mee te kampen hadden. Ook Kim Geurtjens, senior onderzoeker bij het Centrum voor expertise, veiligheid & veerkracht van Avans Hogeschool, noemt de coronapandemie een „katalysator voor wantrouwen”.