Het viel rauw op hun dak. Kort voor hun bruiloft op 2 mei kregen Arie Trouwborst en Annelie Vuik te horen dat de buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand (babs) die hun huwelijksceremonie zou leiden niets over het christelijk geloof mocht zeggen. „We hadden al een aantal bruiloften meegemaakt waarbij de ambtenaar vanuit de gemeente een andere invulling gaf aan de inhoud en het doel van het huwelijk dan wij als christen doen”, legt Arie uit. „Het leek ons daarom mooi zelf een babs te kiezen die vanuit onze levensovertuiging iets zou zeggen over het christelijk perspectief.”

De twee vinden een vriend bereid de ceremonie te leiden. Maar hun wens voor een christelijke invulling komt niet uit: ze krijgen te horen dat de babs in zijn speech op geen enkele manier mag refereren aan God of geloof. Gebeurt dat wel, dan zal de aanwezige ambtenaar van de gemeente Rotterdam de ceremonie subiet afbreken. Het huwelijk wordt dan niet gesloten.

Hoewel ze het jammer vinden, besluit het stel de Rotterdamse regels te respecteren. „Het was even schakelen”, blikken Arie en Annelie terug. „Uiteindelijk hadden we een kerkdienst waarin alle ruimte was voor het christelijk perspectief. En de babs had alsnog een heel persoonlijke en waardevolle speech. Iemands geloofsovertuiging blijkt niet alleen uit expliciete verwijzingen naar God en de Bijbel, maar ook uit de woorden die hij kiest.”

Privékwestie

Yvonne Kien, die als buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Rotterdam aanwezig was bij het huwelijk van Arie en Annelie, bevestigt de gang van zaken. „In de wet ligt besloten dat geloof en staat gescheiden moeten blijven. Daarom mag tijdens huwelijksvoltrekkingen vanuit de burgerlijke gemeente geen enkele geloofsuiting naar voren treden.”

Volgens Kien gaat het bijvoorbeeld te ver als de babs het stel Gods zegen toewenst. „Dan moet ik als ambtenaar de ceremonie meteen stilleggen.” Dat laatste is weleens bij collega’s van haar voorgekomen, vertelt ze. Zelfs benoemen dat het geloof voor het bruidspaar belangrijk is, mag volgens Kien niet. „Je mag het er helemaal niet over hebben. Het geloof is volkomen een privékwestie voor het bruidspaar.” Geen enkele verwijzing naar religie in de toespraak is toegestaan, beweert ze. „Dat kan daarna in de kerk of de moskee.”

In de tien jaar dat Kien trouwambtenaar is, zijn de regels in Rotterdam volgens haar niet veranderd of aangescherpt. „We hanteren die streng, omdat je je anders op een hellend vlak gaat begeven.” Om dezelfde reden is er altijd een tolk aanwezig als de ceremonie bijvoorbeeld in het Turks plaatsvindt. „De gemeente moet achter de gang van zaken kunnen staan.”

Karakter

De werkwijze van Rotterdam is opvallend, omdat in tal van huwelijksceremonies wél expliciet verwezen wordt naar de christelijke geloofsovertuiging van een bruidspaar, als het dit wenst. Er zijn voorbeelden te over waarbij de trouwambtenaar ook de betekenis van het huwelijk vanuit Bijbels perspectief aan de orde laat komen. Is dit echt verboden of hanteert Rotterdam een veel te strikt beleid inzake de scheiding van kerk en staat?

„Als een bruidspaar het geloof belangrijk vindt, is er helemaal niets op tegen om dat, net zo goed als andere interesses, in de huwelijkstoespraak te noemen”, reageert prof. dr. Sophie van Bijsterveld. Ze is hoogleraar religie, recht en samenleving aan de Radboud Universiteit Nijmegen. „Met het benoemen is helemaal niets mis en daarmee wordt ook het karakter van de burgerlijke huwelijkssluiting geen geweld aangedaan.”

Een persoonlijke babs kan die kanten sterker naar voren brengen dan een ambtenaar van de gemeente, omdat die doorgaans geen connectie heeft met het bruidspaar, vervolgt ze. Het is niet zo dat voor zo’n babs andere regels gelden. Van Bijsterveld wijst erop dat ook een ”babs voor één dag” zich ervan bewust moet zijn dat het om een burgerlijke aangelegenheid gaat. „Als het geloof belangrijk is voor het bruidspaar, volgt waarschijnlijk nog een kerkelijke inzegening. Dat zijn verschillende aangelegenheden. De toespraak bij de huwelijkssluiting moet geen preek worden.”

De hoogleraar heeft niet eerder gehoord van een gemeente die de scheiding tussen kerk en staat zo strikt interpreteert en toepast als Rotterdam. Het is volgens haar „zeker niet verkeerd, verboden of problematisch om als babs iets over het geloof te zeggen”. Tegelijk vindt ze het van belang om het burgerlijke karakter een juiste plaats te geven. „Het is bijvoorbeeld niet passend om in de rol van babs te spreken over hoe ”we” het christelijk huwelijk zien. Je kunt wel zeggen: Jullie zien het zo. Je bent als babs vertegenwoordiger van de burgerlijke overheid; je praat niet als vriend of familielid.”