Rutte heeft koning uur lang bijgepraat over kabinetsval
Het vierde kabinet van premier Mark Rutte is gevallen over onenigheid over het asielbeleid. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie werden het niet eens over maatregelen om de instroom van asielzoekers te beperken. Volg onze berichtgeving in dit liveblog.
Advertentie
Demissionair premier Mark Rutte heeft op Huis ten Bosch, het woonpaleis van koning Willem-Alexander, met de koning gesproken over de val van het kabinet. Rutte diende vrijdagavond schriftelijk al het ontslag van zijn vierde kabinet in, en sprak hier zaterdag ruim een uur over met de koning.
Bij aankomst op het paleis zei Rutte niet veel tegen de verzamelde pers. Hij reed snel door de poorten van het paleis naar de ingang, waar hij zijn auto parkeerde en de trap van het paleis opliep. De koning is voor het gesprek met Rutte teruggekomen uit het buitenland. Ook na afloop wilde de premier weinig kwijt: „Dit zijn vertrouwelijke gesprekken.”
Het vierde kabinet van Rutte viel vrijdag na urenlange overleggen tussen de vier regeringspartijen. De coalitie kon niet tot een overeenstemming komen over het pakket aan migratiemaatregelen. Vooral Ruttes VVD en de kleinste regeringspartij ChristenUnie stonden daarbij lijnrecht tegenover elkaar. De demissionaire premier diende al twee keer eerder zijn ontslag in bij de koning: het eerste en derde kabinet-Rutte zaten ook de rit niet uit.
Net als vrijdagavond op het Binnenhof waar het kabinet toen in crisisberaad was, waren zaterdag bij het paleis Huis ten Bosch ook enkele tientallen dagjesmensen aanwezig om een glimp van Rutte op te vangen.
Rutte staat maandag de Tweede Kamer te woord over de val van het kabinet.
Is Ruttes rol uitgespeeld nu zijn vierde kabinet is gevallen? Of zit Nederlands langstzittende premier in een volgend kabinet toch weer aan de knoppen? Twee politicologen laten er hun licht over schijnen.
Ondanks de val van het kabinet-Rutte IV hoopt advocate Eva González Pérez dat het demissionaire kabinet zich blijft inzetten voor een snellere oplossing voor gedupeerden van het schandaal met de kinderopvangtoeslag. Daarbij zegt ze: „de val van het kabinet helpt toeslagengedupeerden niet.” Pérez was degene die de affaire aan het licht bracht.
Op de persconferentie waar Rutte de val van zijn kabinet vrijdagavond toelichtte zei hij er alles aan te doen „om ervoor te zorgen dat alle stappen worden gezet in de opvolging van het schandaal”.
Volgens Pérez verliep de hersteloperatie al traag en zal de val van het kabinet daar niks aan veranderen. „Wel kan niet worden uitgesloten dat eventueel benodigde nieuwe of aangepaste wet- of regelgeving nu vertraging kan oplopen.”
De politiek zit vol wetmatigheden. Eentje daarvan, die de premiersloopbaan van Mark Rutte al jarenlang hinderlijk achtervolgt, is dat het je vroeg of laat zuur opbreekt wanneer je gedwongen bent te regeren met coalities die vanuit het brede midden zijn samengesteld. VVD met PvdA, VVD met CDA, D66 en ChristenUnie; stuk voor stuk zijn het geen combi’s die veel garanties bieden voor een bezield, krachtdadig beleid. Ze vormen eerder het recept voor pappen en nathouden, voor het parkeren van probleemdossiers, voor het afkopen van politieke meningsverschillen met een geldverslindende voor-elk-wat-wils-politiek. Voor weinig daden en veel management by speech, kortom.
Koning Willem-Alexander is weer in Nederland om zaterdag premier Mark Rutte te ontmoeten. De koninklijke standaard op paleis Huis ten Bosch in Den Haag wordt gehesen als de koning op Nederlands grondgebied is, wat nu het geval is. De koning wordt in het paleis bijgepraat over de val van het kabinet vrijdagavond.
Bij het paleis staan journalisten en op de bankjes bij de hekken zitten geïnteresseerden.Sommige mensen stappen van hun fiets af om te kijken wat er precies gaande is bij het paleis.
Rutte heeft vrijdag al schriftelijk het ontslag van het kabinet aangeboden bij de koning. Hij noemde de situatie „betreurenswaardig, maar de politieke realiteit waar we niet omheen kunnen”. Het breekpunt van het kabinet is de gezinshereniging voor asielzoekers met een verblijfsvergunning geworden.
Demissionair tot nieuw kabinet
Het kabinet gaat demissionair verder, wat inhoudt dat alleen lopende kwesties worden afgehandeld. Onderwerpen kunnen ook controversieel worden verklaard. Dat betekent dat deze pas behandeld worden als er weer een nieuw kabinet is.
De koning moest uit het buitenland terugkeren om met Rutte te praten. De Rijksvoorlichtingsdienst wil niet zeggen waar de koning precies was, maar verwees alleen naar de koninklijke standaard. De vlag wapperde vrijdag niet, wat betekent dat Willem-Alexander op dat moment in het buitenland was.
De val van het kabinet moet niet leiden tot stilstand op belangrijke thema’s zoals stikstof, de energietransitie en mobiliteit. Dat zegt Bouwend Nederland in een reactie die is geplaatst op de eigen website. „Die oproep doen wij aan de Tweede Kamer nu het kabinet is gevallen. Op deze belangrijke dossiers kan stilstand leiden tot economische achteruitgang.”
De val van het kabinet heeft gezorgd voor extra „en onwenselijke” onzekerheden voor de provincies in Nederland, zo meldt Interprovinciaal Overleg (IPO), de koepel van de twaalf provincies. „We staan voor grote maatschappelijke uitdagingen, zoals de woningbouwopgave, de transitie van het landelijk gebied en de energietransitie. Terwijl deze opgaven duidelijke keuzes en vastberadenheid vereisen, gaan we nu een periode van toenemende onzekerheid tegemoet.”
De provincies melden zich te zullen inzetten om de voortgang van deze belangrijke onderwerpen in goede banen te leiden. Het demissionaire kabinet en de Kamerleden worden opgeroepen „in het belang van Nederland en haar inwoners” te blijven handelen.
„Het land kan zich geen stilstand veroorloven”, aldus Jaap Smit, voorzitter van de gezamenlijke provincies.
De provincies hebben de afgelopen periode gewerkt aan de conceptversie van hun Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG), de deadline voor het indienen lag op 1 juli. Hierin beschrijven de provincies hun plan van aanpak om aan de landelijke eisen te gaan voldoen wat betreft natuur, stikstof, klimaat en water. Deze concepten zouden de komende maanden beoordeeld moeten worden door het Rijk en de Ecologische Autoriteit.
Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen, hoopt dat „vanuit landsbelang” de spreidingswet waaraan het inmiddels demissionaire kabinet heeft gewerkt, wel doorgaat. „Laat het niet aankomen op een nieuw kabinet”, zegt hij in een reactie op het nieuws van vrijdagavond dat het kabinet is gevallen met als breekpunt gezinshereniging voor asielzoekers met een verblijfsvergunning. „Degene die dit op zijn geweten heeft, heeft een hele zware verantwoordelijkheid”, aldus Bruls.
De voormalige voorzitter van het Veiligheidsberaad wijst erop dat vluchtelingen blijven binnenkomen, gemeenten door blijven buffelen en Nederland internationale verdragen moet blijven naleven. „Je zult dus iets moeten doen met de opvang.”
Hierbij schetst hij het beeld dat, als er pas weer in november verkiezingen zijn, en de kabinetsformatie wederom lang gaat duren, „je zo een jaar verder bent voordat je weer aan het draaien bent”. „Je wint niks met stilstand”, aldus Bruls.
Hij zegt dat hij ook nog Eric van der Burg heeft geappt toen hij het nieuws over de val van het kabinet hoorde. De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid werd vrijdagavond emotioneel, hij vond het vervelend voor de mensen die zich al een tijdlang inzetten voor voldoende opvangplekken. „Ik had hun een asieldeal beloofd”, zei hij. Bruls zegt hierover dat hij die emotie ook had. „Die man heeft zich het schompes gewerkt, ik heb geweldig veel waardering voor hem.”
De spreidingswet moest gemeenten dwingen om asielzoekers op te vangen. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) zei vrijdagavond dat het nog niet weet wat de val van het kabinet betekent voor de organisatie, maar dat het COA wel doorgaat met het dagelijkse werk. „Komende periode zal duidelijk worden wat de val van het kabinet betekent voor nieuw beleid en nieuwe wetgeving, zoals de spreidingswet”, aldus de COA-woordvoerder.
Burgemeester Jan van Zanen van Den Haag noemt de val van kabinet-Rutte IV „een pijnlijk voorbeeld van hoe het ene Den Haag het andere Den Haag in de weg kan zitten”. Premier Mark Rutte heeft vrijdagavond het ontslag van zijn kabinet aangeboden aan de koning na mislukte gesprekken over migratie.
Daarmee is het kabinet nu demissionair, wat betekent dat alleen nog beslissingen genomen worden over lopende zaken. Volgens Van Zanen heeft de stad Den Haag juist een overheid nodig die meewerkt bij het aanpakken van grote uitdagingen op het gebied van veiligheid, wonen, energietransitie en bestaanszekerheid. „Dit levert op zijn minst stagnatie op”, aldus de Haagse burgemeester.
De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb wil niet reageren op de val het kabinet. Femke Halsema is in het buitenland en daardoor slecht bereikbaar, aldus een woordvoerder van de burgemeester van Amsterdam.
Advertentie
Nu premier Mark Rutte het ontslag van zijn kabinet heeft aangeboden, zijn de minister-president én zijn hele kabinet demissionair. Dat betekent in principe dat het kabinet niet met nieuw beleid komt. Maar lopende zaken kunnen wel door blijven gaan. Rutte zelf noemde specifiek de steun aan Oekraïne, en de afhandeling van het toeslagenschandaal en de aardbevingsproblematiek in Groningen als voorbeeld.
Nog niet zo lang geleden werd ook het vorige kabinet van Rutte (Rutte III) demissionair. Dat kabinet viel in januari 2021 over het vernietigende rapport over het toeslagenschandaal. Wel kon het kabinet de periode tot de toch al geplande verkiezingen in maart demissionair overbruggen. Uiteindelijk bleef dit kabinet een jaar lang demissionair. Vanwege de coronacrisis bleef het wel beleid maken.
Hoe dat nu zal verlopen, is nog maar de vraag. Het initiatief ligt daarvoor bij de Tweede Kamer. De Kamer verklaart bepaalde onderwerpen controversieel, die vervolgens ‘op ijs’ worden gezet: die dossiers worden tot na de installatie van een nieuw kabinet met rust gelaten. Dit zijn vooral politiek gevoelige onderwerpen.
Het is wel de verwachting dat enkele belangrijke ambities van het kabinet, zoals het aanpakken van de stikstofcrisis en het verbouwen van de arbeidsmarkt, enige vertraging zullen oplopen.
Hugo de Jonge, minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, noemt de val van kabinet Rutte IV „heel teleurstellend” en „onnodig”. Vrijdagavond bood premier Rutte het ontslag van zijn kabinet aan na mislukte gesprekken over migratie. Minister van Financiën Sigrid Kaag noemt het in een reactie „zeer spijtig” dat de verschillen tussen partijen te groot bleken.
Karien van Gennip, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, is hoopvol dat grote kwesties desondanks nog steeds aangepakt kunnen worden „vanuit de poldergedachte, met oog voor volgende generaties”. Dit zet ze op Twitter in een reactie op de val van het kabinet.
Zowel De Jonge (CDA) als Kaag (D66) zegt zich ook demissionair te willen blijven inzetten. Voor De Jonge gaat het dan om „meer betaalbare woningen en een eerlijke verdeling van ruimte.” Kaag wil zich „de komende periode volop blijven inzetten voor Nederland”, schrijft ze op Twitter. Datzelfde zeggen ook bewindslieden Rob Jetten (Klimaat en Energie) en Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid)
Van Gennip (CDA) meldt dat de maatregelen die zijn afgesproken over de hervorming van de arbeidsmarkt „keihard nodig” blijven. „Er is de afgelopen 1,5 jaar ongelofelijk veel werk verzet door de ambtenaren op SZW. Van arbeidsmarkt tot kinderopvang, van koopkracht tot inburgering en natuurlijk de aanpak van misstanden bij arbeidsmigratie. Daar heb ik grote waardering voor.”
Jetten noemt het „eervol” dat hij namens D66 klimaatminister mocht zijn. „Ik ben trots op het ambitieuze klimaatbeleid dat we hebben ingezet. Het klimaat kan niet wachten.” Yesilgöz (VVD) meldt dat ze de afgelopen anderhalf jaar „iedere dag met hart en ziel” heeft gewerkt aan het veiliger maken van Nederland. Kaag zegt dat ze met trots terugkijkt op wat bereikt is. Volgens De Jonge zijn volkshuisvesting en de ruimtelijke ordening terug van weggeweest. „Dat is gelukt”, valt te lezen in zijn verklaring.
Staatssecretaris van Defensie Christophe van der Maat (VVD) schrijft op Twitter dat hij zich ook demissionair onverminderd zal inzetten voor het versterken van de krijgsmacht. „En we blijven steunen, ook voor onze veiligheid.”
Premier Mark Rutte gaat zaterdag langs bij koning Willem-Alexander om hem bij te praten over de val van het kabinet. De ontmoeting vindt plaats op paleis Huis ten Bosch in Den Haag. Rutte bood vrijdag schriftelijk al het ontslag van het kabinet aan bij de koning.
Rutte noemde de situatie vrijdagavond op een ingelaste persconferentie „betreurenswaardig, maar de politieke realiteit waar we niet omheen kunnen”. Het breekpunt is de gezinshereniging voor asielzoekers met een verblijfsvergunning geworden. Rutte benadrukte dat de vier coalitiepartijen tijdens een overleg vrijdag gezamenlijk tot de conclusie zijn gekomen dat verder praten geen zin meer had. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie gaan demissionair verder.
„Ik zal hem morgen bijpraten en uitleggen wat er precies gebeurd is”, zei de premier over zijn bezoek zaterdag aan Willem-Alexander. De koning moet daarvoor wel vanuit het buitenland terugkeren.
De Rijksvoorlichtingsdienst liet zich vrijdag niet uit over waar de koning is, maar verwees naar de koninklijke standaard op paleis Huis ten Bosch. De vlag wordt gehesen als de koning op Nederlands grondgebied is. Vrijdag wapperde de koninklijke standaard niet, wat betekent dat koning Willem-Alexander niet in het land is.
Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie noemt het „onverstandig” dat premier Mark Rutte woensdag tijdens een kabinetsoverleg eiste dat er in de ministerraad over het migratiepakket zou worden gestemd. Met deze kritiek gaat ze niet zo ver als CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma, die de opstelling van Rutte van de afgelopen dagen „roekeloos” noemt. D66-fractievoorzitter Jan Paternotte legt de schuld van de val van het kabinet bij Rutte.
„Iedereen heeft zijn eigen werkwijze en daar kijk ik soms met verwondering naar”, zei Bikker. „Gelukkig” is de stemmingseis van tafel gegaan.
De spanningen in de coalitie over een akkoord liepen vanaf die woensdag op, zei Bikker vrijdag tegen middernacht in het Kamergebouw. „Je vraagt je dan af: wordt hier nu geramd, gedramd of komen we er nog met elkaar uit.” Verschillende partijen gebruikten stevige woorden. „Ik heb gezien dat verschillende partijen hartstochtelijk vanuit hun eigen uitgangspunten dingen hebben neergelegd. Dat ging soms op een ruige manier.”
Volgens Bikker hebben vicepremier Carola Schouten en staatssecretaris Maarten van Ooijen namens de CU de discussie op inhoud gevoerd en het bekende standpunt van de gezinspartij herhaald. „Kinderen horen bij hun ouders. Dat hebben we bij de coalitieonderhandelingen aangegeven”, aldus Bikker.
De ChristenUnie wil een humaan en effectief migratiebeleid. „Dat is nodig. Voor de mensen die het hardst bescherming nodig hebben, in de regio, in Europa en zo nodig in Nederland.”
De CU was bereid om ver te gaan om tot een migratieakkoord te komen, omdat de ChristenUnie de migratie beheersbaar wil houden voor zowel arbeid als voor asiel. Verschillende voorstellen voor het asielbeleid die op tafel lagen zijn „gewogen”. Uiteindelijk werden de coalitiepartijen het niet eens over een pakket dat voor alle vier acceptabel was.
Ondanks de val van het kabinet hoopt Bikker dat gemeenten blijven bijdragen aan het opvangen van mensen in nood. „Tegelijkertijd moeten we in Den Haag werk maken van het terugsturen van mensen die hier niet hoeven te zijn.”
Nu het kabinet demissionair is, ontslaat dat politiek Den Haag volgens Bikker niet van de „verantwoordelijkheid om met elkaar de schouders eronder te zetten en oplossingen te vinden.”
VVD-fractieleider Sophie Hermans wil niet met de PVV gaan regeren. „Dat zie ik niet gebeuren. Want wij hebben daar eerder dingen over gezegd, daar is niks aan veranderd”, zei ze in het programma Op1.
De asielvoorstellen van de PVV komen helemaal niet overeen met die van haar partij, verklaarde Hermans. „Hij wil uit Europa, er mag hier helemaal niemand meer naar toekomen.” Bij eerdere verkiezingen sloot de VVD de PVV en FVD uit als partner.
PVV-leider Geert Wilders zei eerder op de avond tegen Nieuwsuur juist wel open te staan voor samenwerking met de VVD. „Mijn partij is er klaar voor”, zei hij. „Wij zijn de partij bij uitstek die ervoor kan zorgen dat er een meerderheid ontstaat om die asielinstroom fors te beperken.”
De voorkeur van Wilders gaat niet uit naar samenwerking met Rutte, „Maar de tijd dat wij partijen, personen op voorhand uitsluiten, moet voorbij zijn.”
„Onnodig”, noemt vicepremier en CDA-leider Wopke Hoekstra de val van het kabinet. Het is niet uit te leggen dat de vier regeringspartijen hun verschillen niet hebben kunnen overbruggen, meent de christendemocraat. Hij spreekt van een „zeer teleurstellend” besluit. De asielproblemen zullen alleen maar groter worden door de val van het kabinet en niet kleiner, verwacht Hoekstra.
Hoekstra had er naar eigen zeggen bij andere partijen op aangedrongen om door te blijven praten. „Het was de moeite waard geweest om te kijken of je er nog uit had kunnen komen.” Gevraagd naar de rol van premier Mark Rutte zegt de CDA-leider dat „dit in het proces natuurlijk evident niet geholpen heeft”. Maar het is belangrijker dat partijen „een grote verantwoordelijkheid” hebben om „over hun eigen schaduw heen te springen”.
Ook CDA-minister Hugo de Jonge noemt het „echt onnodig” en „onverantwoord” dat het kabinet is gevallen. „Een kabinet dat valt, kan geen enkel probleem oplossen. Ook migratie niet. We hadden echt moeten zorgen dat we er wél uit waren gekomen.” Dat had ook gekund, meent De Jonge. Het is volgens hem altijd mogelijk om verschillen te overbruggen.
Een tot tranen geroerde staatssecretaris Eric van der Burg (Asielzaken) baalt ervan dat er geen asielakkoord is. Hij vindt het vooral vervelend voor al die mensen die zich al maanden inzetten voor voldoende opvangplekken voor asielzoekers. „Ik had hen een asieldeal beloofd.”
Van der Burg heeft het idee dat „alles eruit is gehaald” om tot een migratieakkoord te komen. Ook vrijdag heeft hij voorstellen gedaan om de kloof tussen de vier coalitiepartijen te overbruggen. „Maar ik constateer dat het niet gelukt is.” Volgens hem was er geen onwil, maar was er sprake van een „onoverbrugbare kloof”.
Hij is teleurgesteld. „Ik baal ervan dat er geen akkoord ligt.”
Op de vraag of zijn eigen VVD-partijleider Mark Rutte de onderhandelingen niet onnodig onder druk heeft gezet, wil hij niet in gaan. „Ik blijf weg bij partijpolitiek.”
PvdA-leider Attje Kuiken wil gezamenlijk met GroenLinks de verkiezingen voor de Tweede Kamer ingaan. Ze zei in het tv-programma Op1 snel een ledenraad van de partij bijeen te willen roepen om hierover te praten.
Eerder op de avond zei GroenLinks-leider Jesse Klaver ook al met een gezamenlijke lijst met de PvdA de verkiezingsstrijd aan te willen gaan. „Het is tijd voor verandering in Nederland en daar is een verenigd links voor nodig”, zei hij.
Kuiken zei dat samenwerking noodzakelijk is in het versplinterde politieke landschap. „We zijn toe aan een links, sociaal en groen kabinet”, zei ze. Kuiken zei „altijd beschikbaar” te zijn voor het lijsttrekkerschap, maar dat het „niet per se is dat ik dit moet gaan doen”.
PvdA en GroenLinks trokken ook al samen op bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart. Het leverde de partijen nog geen electorale winst op maar ze vormen sinds kort wel een gezamenlijke fractie in de Eerste Kamer.
De verkiezingen voor de nieuwe Tweede Kamer kunnen op zijn vroegst half november worden gehouden. Dat laat de Kiesraad vrijdag weten na de val van het kabinet. Het kost tijd om de gang naar de stembus voor te bereiden. Zo moeten nieuwe partijen de kans krijgen zich te registreren, hebben partijen tijd nodig om kandidatenlijsten samen te stellen en moeten gemeenten stembureaus regelen.
Volgens de voorzitter van de Kiesraad, Wim Kuijken, moet er ook rekening mee worden gehouden dat gemeenten pas vier maanden geleden een dubbele verkiezing hebben gehouden. „Gelet op de enorme inspanning die de gemeenten en stembureauleden hebben geleverd bij de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen van 15 maart 2023, verdient een verantwoorde voorbereidingstijd voor de organisatie van de verkiezing bijzondere aandacht bij het bepalen van een verkiezingsdatum voor de Tweede Kamer”, stelt Kuijken.
De demissionaire premier Mark Rutte gaat binnenkort naar koning Willem-Alexander om het ontslag van het kabinet aan te bieden. De koning ontbindt dan de Tweede Kamer. Bij dat besluit wordt ook de datum van de verkiezingen vastgesteld. „Er kan enige tijd zitten tussen de val van het kabinet en de ondertekening van het ontbindingsbesluit”, zodat de verkiezingen verantwoord kunnen worden voorbereid, legt de Kiesraad uit.
Vicepremier Carola Schouten (ChristenUnie) noemt de val van het kabinet een „heel zwaar moment”. Zeker de laatste dagen is volgens haar „ongelooflijk lang en intensief gesproken over een pakket maatregelen”. Daarin zaten maatregelen die voor CU niet makkelijk zijn, maar haar partij was bereid stappen te zetten. Maar de rem op gezinshereniging was niet te dragen voor de partij.
Schouten oogde zichtbaar aangeslagen. „Ik sta hier met een zwaar gemoed”, erkende de minister. Ze voelde een „sterke verantwoordelijkheid” om tot een migratieakkoord te komen, „juist voor mensen die wel recht hebben op opvang, mensen uit oorlogsgebieden.”
Ze benadrukte dat het gezin een kernwaarde voor de partij is en dat heeft zwaar gewogen bij de afweging van het grote pakket aan maatregelen dat voorlag.
De Tweede Kamer gaat maandag al in debat over de val van het kabinet, zei premier Mark Rutte vrijdagavond. De premier zou eigenlijk naar het aardbevingsgebied in Groningen gaan, onder meer naar aanleiding van het rapport van de parlementaire enquêtecommissie die de gaswinning onderzocht. Dat bezoek wordt verzet.
Maandagochtend om 10.15 uur legt Rutte een verklaring af tegenover de Tweede Kamer, meldt het dagelijkse bestuur van de Kamer. Vlak daarna doet oppositieleider Geert Wilders officieel een verzoek om nog dezelfde dag een debat te volgen.
Lees het vorig liveblog hier terug.
Advertentie