De redactie sluit dit liveblog. Zaterdagochtend vervolgen we onze berichtgeving.

De Tweede Kamer gaat maandag al in debat over de val van het kabinet, zei premier Mark Rutte vrijdagavond. De premier zou eigenlijk naar het aardbevingsgebied in Groningen gaan, onder meer naar aanleiding van het rapport van de parlementaire enquêtecommissie die de gaswinning onderzocht. Dat bezoek wordt verzet.

De verkiezingen voor de nieuwe Tweede Kamer kunnen op zijn vroegst half november worden gehouden. Dat laat de Kiesraad vrijdag weten na de val van het kabinet. Het kost tijd om de gang naar de stembus voor te bereiden. Zo moeten nieuwe partijen de kans krijgen zich te registreren, hebben partijen tijd nodig om kandidatenlijsten samen te stellen en moeten gemeenten stembureaus regelen.

Koning Willem-Alexander komt terug naar Nederland om zaterdag door premier Mark Rutte te worden bijgepraat over het vallen van het kabinet. Dat gesprek vindt plaats op paleis Huis ten Bosch, bevestigt de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD).

De RVD laat zich niet uit over waar de koning momenteel is, maar verwijst naar de koninklijke standaard op paleis Huis ten Bosch. De vlag wordt gehesen als de koning op Nederlands grondgebied is. Momenteel wappert de koninklijke standaard niet, wat aangeeft dat koning Willem-Alexander niet in het land is.

Rutte vertelde vrijdagavond tijdens een persconferentie over het aanstaande gesprek met de koning. „Ik zal hem morgen bijpraten en uitleggen wat er precies gebeurd is”, zei hij daarover.
Het vierde kabinet Rutte viel vrijdag over het asielbeleid.

Onafhankelijk Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt ziet de val van het kabinet als „een mooie kans op een frisse start voor Nederland”. Hij neemt naar eigen zeggen „binnen enkele weken” een besluit over zijn eigen toekomst.

„Het kabinet was allang stuurloos omdat het er niet in slaagde belangrijke vraagstukken op te lossen”, meent Omtzigt. Ook van de nieuwe bestuurscultuur die werd beloofd, „kwam helemaal niets terecht”.

Omtzigt stapte twee jaar geleden uit het CDA, omdat hij zich in die partij onvoldoende gesteund voelde. Hij spreekt nog altijd grote groepen kiezers aan en zou volgens sommige opiniepeilers een factor van betekenis kunnen worden als hij met een eigen partij aan de verkiezingen meedoet.

Voor de tweede keer heeft koning Willem-Alexander het ontslag van een kabinet Rutte in overweging genomen. Premier Mark Rutte bood vrijdagavond het ontslag van alle ministers en staatssecretarissen van Rutte IV schriftelijk aan de koning aan. De koning heeft de ontslagaanvraag in overweging genomen en de minister-president, ministers en staatssecretarissen verzocht al datgene te blijven verrichten, wat zij in het belang van het Koninkrijk noodzakelijk achten. Dat meldt de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD).

Rond 20.05 uur kwam naar buiten dat het vierde kabinet Rutte is gevallen over onenigheid over het asielbeleid. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie werden het niet eens over maatregelen om de instroom van asielzoekers te beperken, bevestigen Haagse bronnen na nieuw crisisoverleg vrijdag.

Het is voor Willem-Alexander de tweede keer dat hij als koning een kabinet ziet vallen. Rutte III viel in januari 2021. Toen Rutte I in 2012 viel, was hij nog geen koning en diende de premier zijn ontslag in bij koningin Beatrix. Rutte II zat de rit uit.

Het is gebruikelijk dat de premier een ontslagbrief inlevert bij de koning. Als een kabinet de rit volledig uitzit, gebeurt dit de dag voor de Tweede Kamerverkiezingen. Zaterdag gaat Rutte naar de koning om uitleg te geven over de val van het kabinet.

Premier Mark Rutte zegt nog niet te weten of hij zich weer beschikbaar stelt als lijsttrekker van zijn VVD. In een persconferentie waarin hij toelichting geeft op de val van zijn kabinet, zegt Rutte daar „even de tijd” voor te nemen. „Als u het mij nu vraagt, zou ik zeggen: Ja”, gaf de premier zijn standaard antwoord. „Maar het is ook aan de partij.”

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) weet nog niet wat de val van het kabinet betekent voor de organisatie. „Maar één ding staat vast, we gaan bij het COA gewoon door met ons dagelijkse werk: het opvangen en begeleiden van asielzoekers. Ook blijven we ons inzetten voor een stabiel opvanglandschap”, laat een woordvoerder weten.

Het inmiddels demissionaire kabinet werkte onder meer aan een spreidingswet, die gemeenten moest dwingen om asielzoekers op te vangen. Dat moest de druk op het aanmeldcentrum van het COA in Ter Apel en de bestaande asielzoekerscentra verminderen. „Komende periode zal duidelijk worden wat de val van het kabinet betekent voor nieuw beleid en nieuwe wetgeving, zoals de spreidingswet”, stelt de COA-woordvoerder.

D66-leider Sigrid Kaag vindt het „betreurenswaardig” dat het kabinet is gevallen door onenigheid over het asielbeleid. Gezien de grote uitdagingen waar Nederland zich voor gesteld ziet, „is niemand gebaat bij stilstand door een politieke crisis”, aldus de vicepremier en minister van Financiën.

Zonder een schuldige aan te wijzen, hamert Kaag op het belang van het compromis in de Nederlandse politiek, waar geen enkele partij op een meerderheid kan rekenen. „We houden rekening met elkaar. Alleen zo kunnen wij tot gedragen oplossingen komen.” Het is volgens haar „geven en nemen, ook als het soms moeilijk is”. De vicepremier spreekt wel van „onnodige spanning” in de gesprekken over migratie deze week.

Net als premier Mark Rutte stelt Kaag vast dat de verschillen tussen de partijen „onoverbrugbaar” zijn gebleken. Aan D66 heeft dat volgens haar niet gelegen, die partij „ging de gesprekken constructief aan” en zocht daarbij naar „de juiste toon, houding en inhoud”.

Koning Willem-Alexander wordt zaterdag bijgepraat door premier Mark Rutte over het vallen van het kabinet. „Ik zal hem morgen bijpraten en uitleggen wat er precies gebeurd is”, zei premier Rutte vrijdagavond in een persconferentie. Ruttes vierde kabinet viel vrijdag over het asielbeleid.

De koning is „vandaag op de hoogte gehouden van de politieke ontwikkelingen”, vertelde Rutte. Direct na de persconferentie biedt Rutte schriftelijk het ontslag van het voltallige kabinet aan.

Het is voor Willem-Alexander de tweede keer dat hij als koning een kabinet ziet vallen. Rutte III viel in januari 2021. Toen Rutte I in 2012 viel, was hij nog geen koning en diende de premier zijn ontslag in bij koningin Beatrix. Rutte II zat de rit uit.

De „stevigheid” die premier en VVD-leider Mark Rutte deze week heeft laten zien in de discussies binnen het kabinet heeft niet geholpen. Maar dat was niet de reden van de val. Hij verwijt zichzelf niets, behalve dat hij zijn bezwaren „vriendelijker had kunnen brengen”.

„Dat is niet de reden van de kabinetsval”, zei Rutte. Andere partijen wijzen wel naar de VVD-voorman. CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma noemde zijn opstelling grenzend aan roekeloos en „onverantwoord hard”.

De verschillen tussen de coalitiepartijen op het gebied van migratie zijn onoverbrugbaar gebleken, zegt premier Mark Rutte in een persconferentie op vrijdagavond over de val van zijn kabinet. Nog dezelfde avond zal hij schriftelijk het ontslag aanbieden aan de koning. Hij noemt de situatie „betreurenswaardig, maar de politieke realiteit waar we niet omheen kunnen”. Zaterdag praat Rutte de koning bij.

Lees ook

Rutte IV valt over asiel

„Het is jammer dat we door deze scheiding halverwege de rit het werk niet kunnen afmaken”, zei hij over de samenwerking in de coalitie.

VVD, CDA, D66 en ChristenUnie gaan demissionair verder. Rutte benadrukte dat de vier partijen gezamenlijk tot de conclusie zijn gekomen dat verder praten geen zin meer had. Eerdere berichten van Haagse bronnen dat de ChristenUnie het initiatief daartoe genomen had, ontkende hij. „Het is een unaniem besluit.”

Het breekpunt is de gezinshereniging voor asielzoekers met een verblijfsvergunning geworden. De VVD wilde een pauzeknop en een quotum op het aantal nareizigers per maand. Voor de ChristenUnie is dat onverteerbaar. Rutte wilde daar inhoudelijk niet op ingaan.

Maandag gaat de Kamer een debat voeren over de val van het kabinet. „We waren bezig met een heel pakket maatregelen. Daar was nog geen overeenstemming over. Gezinshereniging was een belangrijk onderdeel daarin”, zei Rutte. Volgens hem vinden D66 en CU het „van groot belang dat gezinshereniging altijd mogelijk is”. CDA en VVD vinden dat in principe ook, zei Rutte. Als de asieldruk te groot is, moet je kijken naar een tijdelijke beperking op nareizigers.

Het ging om twee botsende opvattingen, zei Rutte.

De opstelling van premier en VVD-leider Mark Rutte afgelopen week in het asieloverleg was „onverantwoord hard”, zegt CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma bij Nieuwsuur. Rutte zette de onderhandelingen onder druk, door volgens ingewijden de ChristenUnie zwaar te overvragen en te dreigen met stemmingen in de ministerraad. Heerma vindt dat „grenzend aan roekeloze politiek”.

Dat het niet gelukt is om tot een oplossing voor het vastgelopen asieldossier te komen, vindt Heerma „zeer spijtig” en „niet goed voor Nederland”.

Volgens de fractievoorzitter van het CDA heeft Rutte met de manier waarop hij de afgelopen dagen politiek heeft bedreven niet bijgedragen aan het komen tot oplossingen en compromissen in het asielvraagstuk. Heerma zegt de vraag niet te kunnen beantwoorden of Rutte bewust heeft aangestuurd op de val van het kabinet. „Dat is een vraag die de heer Rutte zelf moet beantwoorden”, zei hij later tegen het ANP.

„We hebben als CDA alles op alles gezet om te komen tot een pakket dat daadwerkelijk op al die vormen van migratie grip krijgt. Alleen zijn dit veelal maatregelen die niet morgen resultaat brengen, maar die vastgelegd moeten worden in wetgeving.” Dat er dan door de VVD een deadline is gesteld en er gedreigd is met stemmingen in de ministerraad, is bij Heerma niet in goede aarde gevallen.

Premier Mark Rutte gaat ondanks de val van het kabinet volgende week wel naar de NAVO-top. Hij arriveert wel wat later in de Litouwse hoofdstad Vilnius dan gepland.

De vermoedelijk dan demissionair premier reist dinsdagochtend naar de top van de westerse militaire alliantie, die later die dag begint, zeggen ingewijden. Aanvankelijk zou Rutte ook deelnemen aan bijeenkomsten die de top omlijsten, maar dat laat hij nu schieten.

Ook buitenlandminister Wopke Hoekstra en defensieminister Kajsa Ollongren worden volgende week in Vilnius verwacht. Ook voor hen ligt het niet voor de hand dat zij afzeggen voor de belangrijke top.

Premier Mark Rutte heeft „fanatieke machtspolitiek bedreven”, was op „ramkoers” en heeft mogelijk „zijn hand overspeeld”. Dat analyseren verschillende media over de val van het kabinet vrijdagavond.

Volgens Trouw stortte Rutte zijn vierde kabinet in een crisis, terwijl hij een kabinetscrisis vanwege de oorlog in Oekraïne nog onverantwoord noemde. „Wat bezielde hem om de duimschroeven ineens toch zo hard aan te draaien?”, vraagt Trouw zich af. „Overspeelde de politiek veteraan ditmaal zijn hand?” De Volkskrant oordeelt: „Armoedige politiek”.

De Telegraaf schrijft dat met vervroegde verkiezingen een intern VVD-probleem kan worden opgelost: „De vraag wie Rutte moet gaan opvolgen wordt wederom geparkeerd”, terwijl dit bij verkiezingen over twee jaar anders zou liggen.

Volgens het AD was Rutte deze week „op ramkoers” en dreef hij „zelf de discussie verder op de spits”. De Volkskrant schrijft in het commentaar dat de premier zich bediende van „fanatieke machtspolitiek” op een thema waar de binnenlandse politieke speelruimte beperkt is.

Ook NRC is verrast door het „onverwacht felle optreden van Rutte”. Volgens de krant bracht de premier, die jarenlang het imago had van „politieke allemansvriend”, welbewust het voortbestaan van zijn vierde kabinet in gevaar. Dat deed hij door slechts het VVD-standpunt te bepleiten.

Het kabinet zelf wordt door De Volkskrant „een politiek verstandshuwelijk waar nooit veel liefde van uitging” genoemd, volgens het AD had het kabinet „grootse plannen” die nu ook „knarsend tot stilstand” kunnen komen en volgens De Telegraaf was het „een moetje zonder bezieling”.

Als er straks nieuwe verkiezingen komen na de val van het kabinet, denkt BBB-leider Caroline van der Plas dat ze die kan winnen. Ze wijst erop dat haar partij nu rond hetzelfde niveau als de VVD van premier Mark Rutte schommelt in de peilingen. „We moeten kijken hoe dat straks uitpakt”, zegt ze tegen het ANP. Mocht er een beroep op haar worden gedaan, dan wil ze ook best premier worden indien haar partij inderdaad de Tweede Kamerverkiezingen wint. „Maar het is niet mijn eerste ambitie.”

„Hoe dan ook zal de BBB meer zetels gaan halen dan we nu hebben”, aldus Van der Plas die momenteel alleen namens haar partij in de Tweede Kamer zit. „Wat dat betreft zitten we in een comfortabele positie” en kan haar partij „het hoofd koel houden”.

Nieuwe partijen hebben doorgaans moeite met het vinden van veel nieuwe kandidaten om een lijst te vullen. Soms leidt dat ook tot problemen als veel kakelverse politici in de Kamer zitten. Van der Plas zegt dat de BoerBurgerBeweging zich allang heeft voorbereid. „Wij houden elke dag wel rekening met de val van het kabinet.” Haar partij zal een „tandje erbij” moeten doen, maar is al ver met een lijst. „Nu wordt het alleen 2023 in plaats van 2025.”

Van der Plas zegt ook andere mensen „op het oog” te hebben die wellicht in het Torentje plaats kunnen nemen namens BBB. Als zij niet willen, en zijzelf wordt expliciet gevraagd, wil ze mogelijk zelf leiding geven aan het nieuwe kabinet. „Maar ik zeg niet: ik wórd de nieuwe minister-president.”

Europese media berichten snel over de val van de Nederlandse regering over het migratievraagstuk. De Duitse krant Bild meldt dat „Holland in nood” is en het Italiaanse persbureau ANSA stelt vast dat een van Europa’s langst zittende premiers door de migratieproblemen „is overweldigd”. Premier Mark Rutte leidde zijn vierde regering, legt het persbureau uit, en de voorgenomen beperking van het aantal immigranten werd hem fataal door het verzet van „de liberale D66 en de calvinistische CU”.

De Italiaanse analist is kennelijk onder de indruk van de halsstarrigheid van de ChristenUnie en stelt dat in de regeringscrisis in Nederland „de calvinistische loopgraaf niet is gevallen, maar de regering” van Rutte wel. Het grootste probleem in de coalitie van vier partijen bleek de beperking van de rechten op gezinshereniging voor immigranten.

De boodschap in de Europese pers is dat de Nederlandse premier volgens mediaberichten in de strijd over de immigratie is gesneuveld. Het land koerst af op nieuwe verkiezingen, zien veel Duitse media. Het Belgische Het Laatste Nieuws stelt vast dat er na 543 dagen een einde komt aan de vierde regering-Rutte en dat de 56-jarige Rutte wel dertien jaar eerste minister is geweest.

Ook worden de provinciale verkiezingen in maart in herinnering gebracht, waar de regerende coalitie van Rutte forse verliezen heeft geleden.

Het hele kabinet gaat vooralsnog ‘demissionair’ door als premier Mark Rutte vrijdagavond zijn ontslag aanbiedt, zeggen bronnen rond de coalitie. Wanneer er verkiezingen komen en hoe het nu verder moet, is nog ongewis. Bronnen uit de drie grotere regeringspartijen zeggen dat de ChristenUnie het initiatief heeft genomen voor de val van het kabinet, maar de ChristenUnie zelf spreekt van een „gezamenlijk besluit”.

De vier partijen zouden volgens de kleinste regeringspartij hebben geconcludeerd dat ze niet samen verder kunnen.

Duidelijk is wel dat de VVD en de ChristenUnie lijnrecht tegenover elkaar stonden. Vooral op woensdag waren er hevige botsingen. De VVD hield vast aan de eis dat gezinshereniging werd beperkt, de ChristenUnie kon daar echt niet mee leven en bleef dit weigeren.

Hoewel het CDA en D66 flexibeler waren in de discussie, waren ook de bewindspersonen van die partijen geschrokken van de opstelling van premier Mark Rutte. Hij zou hebben voorgesteld te stemmen over het asielpakket in de ministerraad op vrijdag. Dat komt bijna nooit voor, omdat de regeringspartijen normaal gesproken tot een compromis komen waar ze allen mee kunnen leven. De acties van Rutte zouden volgens verschillende betrokkenen een belangrijke rol hebben gespeeld bij het besluit om het kabinet te laten vallen.

Rutte heeft donderdag zijn excuses voor zijn opstelling „gemompeld in een bijzin”, zeggen ingewijden.

Het is waarschijnlijk dat nieuwe verkiezingen ergens in het najaar zullen plaatsvinden. Wanneer precies, zal pas later bekend worden. De oppositie wil zo snel mogelijk verkiezingen, zo hebben zij vrijdagavond laten weten.

Voordat er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven, moet premier Mark Rutte eerst officieel het ontslag van zijn vierde kabinet aanbieden aan de koning. Willem-Alexander moet vervolgens de Tweede Kamer officieel ontbinden. Wanneer de Kamer wordt ontbonden, wordt ook besloten wanneer kandidaten zich voor de verkiezingen kunnen melden. 44 dagen daarna wordt dan gestemd, aldus de Kiesraad. Voor het hele proces staat maximaal drie maanden.

Als er partijen aan de nieuwe Kamerverkiezingen willen deelnemen, moeten zij daartoe een registratieverzoek doen. Dat moet gebeuren 42 dagen voor de dag dat de deelnemende partijen hun kandidatenlijsten moeten inleveren. Partijen die deze kabinetsperiode zijn afgesplitst, zoals Wybren van Haga, kunnen zich onder een andere naam laten registreren.

Grote vraag bij de komende verkiezingen zal zijn of Pieter Omtzigt, die zich van het CDA heeft afgekeerd en als eenpitter in de Kamer zit, met een eigen partij aan de verkiezingen zal meedoen. Hij heeft tot dusver nog niet gereageerd op de kabinetsval.

De val van het kabinet „betekent onzekerheid voor boeren, tuinders, kwekers en telers”. Dat zegt de voorzitter van boerenorganisatie LTO Sjaak van der Tak in een reactie. „De toch al moeizame zoektocht naar toekomstperspectief duurt voort.”

Van der Tak hoopt dat er snel een nieuw kabinet wordt geformeerd „in het belang van alle boeren en tuinders in Nederland”. Volgens hem hebben de Provinciale Statenverkiezingen al laten zien „dat mensen veel waarde hechten aan de Nederlandse landbouw”. Toen behaalde de BoerBurgerBeweging een grote overwinning. De LTO-voorzitter verwacht dat nieuwe verkiezingen „dit beeld bevestigen”.

Het lijkt erop dat een „morele grens is bereikt”, stelt VluchtelingenWerk Nederland in een reactie op de val van het kabinet. „Op basis van de berichtgeving lijkt het erop dat geen juridische, maar morele obstakels een compromis in de weg stonden.”

„Kinderen bewust in oorlogsgebieden achterlaten is een begrijpelijke brug te ver”, aldus de organisatie.

Volgens VluchtelingenWerk is het belangrijk dat er nog steeds besluiten worden genomen om een nieuwe crisis in Ter Apel voorkomen. „Dit is niet alleen een wettelijke plicht, maar ook een eis van het gerechtshof in de zaak die wij hierover aanspanden. Ook demissionair zal het kabinet er alles aan moeten doen om aan de wet en deze rechterlijke uitspraak te houden.”

Het vierde kabinet-Rutte ging dit jaar al eens vlak langs de rand van de afgrond. Na de voor de coalitiepartijen desastreus verlopen Provinciale Verkiezingen in maart leek een val al nabij, omdat het CDA toen wilde morrelen aan de stikstofafspraken uit het coalitieakkoord. Toen werd een acute crisis afgewend door die onderhandelingen op de langere baan te schuiven.

Al maanden onderhandelden de partijen in het kabinet over een pakket maatregelen dat moet helpen de asielinstroom beter beheersbaar te maken. Doordat de VVD de zaak deze week op de spits dreef, kwam het tot een kabinetscrisis. Het was naar verluidt de ChristenUnie die vrijdagavond besloot niet verder te willen regeren met deze coalitie.

Lees ook

Rutte IV was al vanaf het begin af aan politiek wankel

De verhoudingen binnen de coalitie stonden toch al op scherp, met een aantal lastige keuzes voor de boeg in dossiers waarover de partijen het overduidelijk met elkaar oneens zijn. De onenigheid over stikstof is nog altijd niet opgelost en bovendien wachtten in augustus alweer taaie onderhandelingen over de begroting voor volgend jaar.

Rond de voorjaarsnota werd al duidelijk dat de partijen met de overheidsfinanciën niet dezelfde kant op willen. Zo ziet de VVD harde bezuinigingen als de enige manier om de oplopende rente op de staatsschuld het hoofd te bieden, terwijl D66 liever kijkt naar hogere lasten voor vermogenden en (vervuilende) bedrijven.

Bewindslieden die aankomen op het Binnenhof voor de ingelaste ministerraad zijn teleurgesteld dat het kabinet gevallen is na een crisis over het asielbeleid. Minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens noemt het „teleurstellend”, minister Kajsa Ollongren van Defensie vindt het een droevige dag.

„We zijn al maanden bezig en dit onderwerp gaat heel moeizaam”, zegt Adriaansens. „En het is heel belangrijk voor Nederland. Ik wist dat het spannend was.”

Adriaansens zegt dat ze niet de indruk heeft dat het kabinet is gevallen als gevolg van de opstelling van haar VVD. „We hebben met elkaar keihard gevochten om eruit te komen. Iedereen is heel volwassen en maakt volwassen afwegingen in dit soort situaties. Maar de belangen zijn ook groot.” VVD-leider Mark Rutte zette woensdagavond de asielgesprekken zwaar onder druk, door extra eisen op tafel te leggen en voor te stellen hierover te stemmen in de ministerraad.

Adriaansens was het eerste kabinetslid dat openlijk reageert op de val van het kabinet-Rutte IV. Een voor een komen meer bewindspersonen aan op het Binnenhof, opgewacht door grote aantallen journalisten en andere belangstellenden. De meeste bewindspersonen wilden weinig zeggen.

„Ik heb heel erg gemengde gevoelens”, zei D66-minister minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen tegen de aanwezige verslaggevers. „Maar u weet waarschijnlijk meer dan ik.”

„Dit is natuurlijk niet een moment waarop je je verheugt. Dit is best een moeilijk moment, ja”, zegt minister van Defensie Kajsa Ollongren. „Er is een oorlog gaande in Oekraïne en daarvoor zal gewoon gedaan moeten worden wat nodig is.” „We hebben lang gesproken, inhoudelijk gesproken. Geprobeerd tot een uitkomst te komen en we komen nu vanavond hier bijeen omdat dat niet gelukt is.”

Ook voor SGP’er Kees van der Staaij komt de val van het kabinet niet als een verrassing. „Toen een paar maanden geleden het regeerakkoord ter discussie werd gesteld, werd zichtbaar dat het cement van de coalitie ging brokkelen. Dat probleem werd niet kleiner, eerder breder.”

Jongerenorganisatie Jonge Klimaatbeweging is bezorgd over de val van het kabinet en over wat dit betekent voor het klimaatbeleid. „De komende tijd zal de politiek zich bezighouden met nieuwe verkiezingen in plaats van het land besturen. Daarmee raken de echte problemen waar we nu mee aan de slag moeten uit het oog”, zegt de beweging. „De klimaatcrisis trekt zich namelijk helemaal niets aan van onze kabinetscrisis.”

Boerenactiegroepen Agractie en Farmers Defence Force (FDF) vinden het goed dat het kabinet gevallen is. „4 jaar strijd en nu eindelijk: The world is ours!!”, laat FDF in een statement weten.

Agractie stelt dat er grote commotie is geweest over het voorgenomen stikstof- en landbouwbeleid, al „sinds het aantreden van dit kabinet”. „Dit kabinet is nooit in staat geweest tot gedragen beleid en perspectief voor de agrarische sector te komen”, aldus Agractie-voorman Bart Kemp. „Het is nu tijd voor een reset. Een nieuwe start, een realistische toekomst voor boeren, en beleid met draagvlak!”

Joost Eerdmans deelt een bericht van zijn partij JA21. „Dit ging zo niet langer. JA21 is klaar voor nieuwe verkiezingen! Wij gaan nu met een realistisch plan asiel op de rails krijgen.” Volgens Forum voor Democratie is het kabinet gevallen „als gevolg van een politiek spelletje”, want „als puntje bij paaltje komt staan alle kartelpartijen voor hetzelfde beleid: méér immigratie, méér klimaat en méér EU”.

„Goed nieuws voor Nederland! Eindelijk stapt Rutte op. Er zijn meer problemen gecreëerd dan opgelost”, zegt SP’er Lilian Marijnissen. Ze kijkt al uit naar de aftrap van de campagne, half september. Ook Attje Kuiken (PvdA) vindt het tijd om afscheid te nemen van Rutte. „Moedwillig heeft de VVD een crisis geforceerd. Als je er zo’n bende van maakt, dan is het ook beter dat je weggaat.”

De val was „onvermijdelijk”, vindt GroenLinks-leider Jesse Klaver. De coalitiepartijen zijn volgens hem „al twee jaar niet in staat om over hun eigen politieke eigenbelang heen te stappen”. Wat Klaver betreft gaat zijn partij dit najaar samen met de PvdA met een gezamenlijke lijst de Tweede Kamerverkiezingen in.

Farid Azarkan van DENK noemt het „heel triest” dat juist mensen die op de vlucht zijn aanleiding vormen voor de val van het kabinet. „Maar Rutte zal Rutte niet zijn als hij zijn kansen niet ziet.” Hij vreest „een kabinet waar xenofoob Nederland zijn vingers bij kan aflikken”.

Liane den Haan, zelfstandig lid van het parlement, noemt de val van het kabinet „te triest voor woorden”.

Premier Mark Rutte staat vrijdagavond de pers te woord, na een extra ingelaste ministerraad vanwege de val van zijn vierde kabinet. Volgens de Rijksvoorlichtingsdienst begint de extra ministerraad rond 21.30 uur vrijdagavond.

Tijdens de ingelaste ministerraad wordt de rest van het kabinet bijgepraat over de val van Rutte IV. Ook wordt dan besloten of het gehele kabinet demissionair verdergaat, of dat een partij er helemaal uit stapt, zegt een bron.

Ingewijden bevestigen dat de ChristenUnie het initiatief nam tot de kabinetsval. Tot dusver heeft de partij nog niet gezegd waarom. Ook is nog niet bekend of CU-bewindslieden Carola Schouten (minister voor Armoedebestrijding) en Maarten van Ooijen (staatssecretaris van Volksgezondheid) uit het kabinet stappen of demissionair verdergaan.

„Rutte IV was vooral een kabinet dat er maar niet in slaagde structureel iets te doen aan de uitzichtloze en onzekere situaties bij veel mensen thuis.” Dat zegt voorzitter van vakbond FNV Tuur Elzinga in een reactie op het vallen van het kabinet. Vakbond CNV noemt de val van het kabinet „triest maar onvermijdelijk”. „Triest omdat het kabinet geen oplossingen weet te vinden voor de problemen van deze tijd. Maar onvermijdelijk gezien de vele crisissen waar het kabinet niet uitkwam.”

Elzinga kijkt teleurgesteld terug op de prestaties van het vierde kabinet van premier Mark Rutte. „Na Rutte III, dat moest aftreden over het ongekend onrecht dat ouders was aangedaan in het kinderopvangtoeslagenschandaal, heeft ook Rutte IV zich met de rug naar de mensen gekeerd. Nederland verdient beter”, stelt Elzinga.

De provincie Brabant reageert teleurgesteld op de val van het kabinet, omdat die een verdere „vertraging in de besluitvorming” vormt en daarmee de ontwikkeling van de provincie vertraagt.

De provincies hebben de afgelopen tijd gewacht op richtlijnen uit Den Haag om onder meer de stikstofproblematiek aan te pakken. „Die zijn nodig om onze boeren meer duidelijkheid te geven, maar ook om de provinciale planvorming rondom natuurherstel, landbouwtransitie en ruimtelijke planvorming verder te ontwikkelen. De val van het kabinet betekent een nog verdere vertraging.”

„De val van het kabinet is samen te vatten in slechts één woord: onbezonnen.” Dat zegt voorzitter Sharon Dijksma van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Volgens haar is de lijst met grote maatschappelijke opgaven die vragen om doortastend optreden enorm.

„Denk daarbij aan het enorme tekort aan betaalbare woningen, de noodzakelijke energietransitie en het versterken van bestaanszekerheid. Stilstand is nu onverantwoord. Gemeenten zullen, in het belang van onze inwoners, verantwoordelijkheid blijven nemen”, aldus Dijksma. Ze zegt dat ze namens de VNG met het kabinet over de noodzakelijke randvoorwaarden daarvoor in gesprek was. „Dat gesprek moet ondanks de demissionaire status van dit kabinet met voorrang worden voortgezet.”

De ChristenUnie nam vrijdagavond het initiatief tot de kabinetsval, zeggen ingewijden. Vrijdag aan het einde van de middag was de stemming op de gang van de CU-fractie uiterst bedrukt. Vicepremier Carola Schouten en staatssecretaris Maarten van Ooijen van de ChristenUnie bogen zich met onder meer CU-fractievoorzitter Mirjam Bikker over een nieuw voorstel over gezinshereniging van asielzoekers met een verblijfsvergunning. Schouten en de woordvoerder van de partij wilden na afloop van het interne beraad niet zeggen of ze daar al dan niet mee konden instemmen.

Het voorstel om een pauzeknop in te drukken voor gezinshereniging van bepaalde groepen asielzoekers met een verblijfsvergunning zal een belangrijke reden zijn geweest voor de CU om nu de stekker uit het kabinet te trekken. Ook de uitval van Rutte op woensdagavond heeft daar zeker ook mee te maken. Hij kwam toen plotseling met een voorstel om gezinshereniging fors in te perken. Rutte wilde dit en de andere migratievoorstellen in stemming brengen in de ministerraad. D66, CDA en CU werden daardoor overvallen.

Oppositiepartijen reageren verheugd op de val van het kabinet-Rutte IV. „Hoe keek u toen het kabinet viel?” twittert BBB-voorvrouw Caroline van der Plas, met een foto waarop zij glimlacht. „Adieu Rutte, Kaag en de rest!” schrijft PVV-leider Geert Wilders. Hij heeft naar eigen zeggen een Tweede Kamerdebat aangevraagd.

„Eindelijk!” schrijft Wybren van Haga op Twitter. Hij kijkt vooruit naar nieuwe verkiezingen waar hij met zijn nieuwe partij BVNL aan wil deelnemen. De Kamer was sinds donderdag net met zomerreces. „Ik dacht aan de vakantie te beginnen…”, schrijft Laura Bromet van GroenLinks.

De ChristenUnie heeft volgens verschillende Haagse bronnen het initiatief genomen voor de val van het kabinet over asiel. Ingewijden benadrukken dat de houding van de VVD deze week daarin een belangrijke rol heeft gespeeld. De ChristenUnie zelf was niet bereikbaar voor commentaar.

Deze week schroefde VVD-leider Mark Rutte de druk op de regeringscoalitie flink op door extra eisen aan het asielpakket op tafel te leggen, en voor te stellen erover te stemmen in de ministerraad op vrijdag. Dat komt bijna nooit voor, omdat de regeringspartijen normaal gesproken tot een compromis komen waar ze allen mee kunnen leven. Rutte zou donderdag zijn excuses hebben „gemompeld in een bijzin” voor zijn opstelling.

Geen enkel kabinet geleid door Mark Rutte zat er zo kort als zijn vierde, dat is gevallen over de asielproblematiek. De val kwam 543 dagen na de beëdiging door de koning. Het was zijn tweede kabinet bestaande uit VVD, D66, CDA en ChristenUnie.

Het eerste kabinet van Rutte zat er 558 dagen toen Rutte zijn gang naar toen nog de koningin maakte om zijn ontslag in te dienen. Dat was een kabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV van Geert Wilders. Het viel omdat Wilders niet akkoord ging met nieuwe bezuinigingen.

Het tweede kabinet-Rutte, van VVD en PvdA, was juist het langstzittende kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog. Het zat zijn termijn volledig uit tussen 2012 en 2017. Het kabinet-Rutte III werd beëdigd op 26 oktober 2017 en diende op 15 januari 2021 ontslag in. Dat was naar aanleiding van het kindertoeslagenschandaal.

Sinds de Tweede Wereldoorlog zaten er drie kabinetten korter dan Rutte IV. Het kortst zat het eerste kabinet van CDA en LPF onder leiding van CDA’er Jan Peter Balkenende. Dat moest in 2002 al na 86 dagen ontslag aanbieden. Van Agt II bestaande uit CDA, PvdA en D66 nam in 1982 ontslag na 233 dagen en het eerste kabinet van Barend Biesheuvel sneuvelde in 1973 na 380 dagen. Zijn ploeg bestond uit ARP, KVP, CHU, VVD en DS’70.

Het vierde kabinet van premier Mark Rutte is gevallen over onenigheid over het asielbeleid. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie werden het niet eens over maatregelen om de instroom van asielzoekers te beperken, bevestigen Haagse bronnen na nieuw crisisoverleg vrijdag. Volg onze berichtgeving in dit liveblog.

Het is het kabinet niet gelukt om tot overeenstemming te komen over maatregelen om de asielinstroom te beperken. Dat wordt volgens de NOS gemeld in Den Haag. Daarmee komt er een einde kabinet-Rutte IV.

Vanavond voerden de meeste betrokken ministers een ultiem overleg op het ministerie van Algemene Zaken. Op tafel lag een laatste compromisvoorstel van staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) voor een zogeheten stopknop.

Op het moment dat het te druk is in de asielketen, zoals vorig jaar toen er mensen buiten sliepen in Ter Apel, zou het recht op gezinshereniging voor oorlogsvluchtelingen tijdelijk moeten worden beperkt.