Een aantal jaren geleden begonnen de boeren-
protesten met trekkers voor het provinciehuis in Leeuwarden. De desbetreffende gedeputeerde liet een delegatie binnen voor overleg. Ik heb in familiekring daar heftige kritiek op geuit; naar mijn mening moet je nooit overleggen met mensen die met geweld de toegang eisen. Ik had er niets van begrepen, was de reactie. Een „zeer goede bestuurder” was dit.

Ik wil uitleggen waarom ik vind dat een bestuurder nooit onder dwang moet overleggen en dat we de afgelopen weken moreel tot een zeer laag peil zijn gezonken.

Mijn eerste bezwaar tegen de trekkeracties van de boeren is dat veel van die acties een pure vorm van geweld zijn om aandacht te krijgen voor de eigen problemen. Boeren vinden die belangrijker dan de problemen van mensen met Long Covid, mensen die al jaren op een woning wachten, asielzoekers en ga zo maar door. Allemaal mensen met zorgen maar zonder machtswapen om hun problemen met geweld op de tafel van de bestuurder te krijgen. Daarom moet een bestuurder vanaf het aller-
eerste begin duidelijk maken dat er veel te bespreken valt maar nooit met het mes op tafel, hoe dan ook.

Dat op een bijeenkomst iemand een keer emotioneel wordt en dan even verbaal naar een vermeende tegenstander uitvalt, is niet te voorkomen en acceptabel. Emoties moeten een uitweg kunnen vinden, maar daarna is er weer het overleg. Daarom had de overheid enkele jaren geleden al duidelijk moeten maken dat het gebruik van trekkers op plaatsen waar dat verboden is zwaar gestraft wordt en er geen overleg mogelijk is met boerenorganisaties die illegale acties direct of indirect steunen.

Rol politie

In onze samenleving heeft de politie als taak om zonder aanzien des persoons de orde te handhaven. De gebeurtenissen van de laatste weken zetten grote vraagtekens bij dit ”zonder aanzien des persoons”. Men zocht erg traag naar de daders van de stortingen van afval op snelwegen: „Er staat geen bordje bij.” Ook hoorde je niets over bekeuringen of arrestaties, terwijl op foto’s de overtreders duidelijk te herkennen zijn en de kentekens van trekkers zichtbaar zijn. Hoezo moeilijk te achterhalen?

Het is nog wel begrijpelijk dat men niet direct op de snelweg een hele stoet boeren arresteert en trekkers in beslag neemt. Dat kan tot onnodig geweld leiden. Maar zo snel mogelijk daarna moet het wel gebeuren. Daar hoor je echter niets over. Integendeel: in een interview stelt politiechef Willem Woelders: „Veel politiemensen hebben begrip voor de positie van de boeren, ik ook. Je zult maar jarenlang geïnvesteerd hebben en je voortbestaan staat op het spel.” Dat mag hij denken, maar als politiechef nooit in een interview zeggen. Het impliceert immers: de politie laat lopen waarvoor ze begrip heeft, ze pakt aan waarvoor ze geen begrip heeft. Hierdoor is het beeld van de politie als onafhankelijke partij zeer ernstig beschadigd. Dit kan alleen maar leiden tot nog ernstiger vormen van geweld, zoals het intimideren van aannemers die de rommel op snelwegen wilden opruimen. Hieraan toegeven creëert een angstcultuur en vermeerdert de kans op wegkijken bij delicten.

Moreel failliet

Het geweld van de afgelopen weken wordt door de omgeving gesteund. Mij viel bij sommige demonstraties op dat er aanhangwagens vol jongelui in de middelbareschoolleeftijd aanwezig waren. Welke ouder wil zijn kind opvoeden met het idee dat je vakantie kunt vieren door een barbecue op een snelweg te houden? Als iets vergelijkbaars in de stad was gebeurd, had iedereen geroepen dat die kinderen beter opgevoed moeten worden. Ook vanuit de politiek en de kerk hoorde ik weinig tot niets, burgemeester Bruls uitgezonderd. Blijkbaar heeft men niet door dat de rechtsstaat en het recht ernstig ondermijnd zijn of men durft vanuit electoraal of ander belang niets te zeggen of te ondernemen. Ik kan er geen begrip voor opbrengen.

We staan nu in elk debat over de rechtsstaat, bijvoorbeeld rond de integratie van vreemdelingen, met 10-0 achter. We zijn moreel failliet. Ik schaam me diep voor alles waarmee ik me van oudsher verbonden heb gevoeld: het platteland, de christendemocratie, de kerk. Ik hoop dat de leden van deze gemeenschappen en vooral hun leiders hun verantwoordelijkheid nemen en ervoor zorgen dat, voordat iemand een ongeluk krijgt door afval op de snelweg, belangen met argumenten naar voren worden gebracht en niet met geweld.

De auteur is emeritus hoogleraar Internationale Economie, Radboud Universiteit Nijmegen.