Uiteraard was ik een gelovige christen. Toch was ik doordrenkt met seculier denken. Dat is het idee dat we de werkelijkheid waarin we leven (de natuur) kunnen beschrijven op een soort objectieve manier, desnoods zonder God. Ik arriveerde met het idee dat God de wereld bestuurt van een flinke afstand en dat christen-zijn in de eerste plaats een zaak van het hoofd is. Het gaat om wat je denkt. Natuurlijk, met verstand én hart, maar christen-zijn was een kwestie van een bepaalde overtuiging. En heb je die overtuiging, dan ga je naar een kerk. Zo dacht ik ongeveer.

Op zeker moment besefte ik dat ik op een heel andere manier naar de werkelijkheid en mijn geloof was gaan kijken. Dit kwam bovenal door mijn omgang met christenen en moslims in Egypte.

Sacrament

Aan seculiere denkconstructies doen koptische christenen niet. God is hoogverheven maar evengoed intens betrokken bij elk aspect van het bestaan. Zijn aanwezigheid is verweven met alles wat bestaat en gebeurt.

De geestelijke wereld is volgens de kopten bovendien dichtbevolkt. Niet zo ‘leeg’ als in het westerse protestantisme. Daarin lijkt het wel of de hemel enkel wordt bewoond door de drie-enige God. Engelen en ontslapen gelovigen zijn min of meer naar een klein hoekje verbannen.

Voor mijn koptische vrienden vormt de werkelijkheid een sacrament: het hele bestaan hangt samen met hoe God zich telkens bekendmaakt, op een directe manier of via hemelburgers. In mijn westerse constructie moest God als het ware telkens uit de bovennatuur komen om mij te kunnen bereiken, maar voor de kopten is Hij veel dichterbij. Heel de dagelijkse werkelijkheid is met Hem verweven. Dus wie leeft, leeft in God. Dat is een Bijbelse notie, maar mijn seculiere hart had de kopten nodig om dit beter te gaan begrijpen en ervaren.

Culturele les

Hiermee hangt samen dat een christen volgens de kopten niet allereerst iemand is met een bepaalde overtuiging, maar voor alles bij de christelijke gemeenschap hoort. Je ontleent als persoon je waarde en identiteit aan de gemeenschap. Die staat dus centraal en niet het individu.

Geloven is dan ook in de eerste plaats dat je het geloof hebt van de gemeenschap waarbij je hoort. Bovendien gaat het niet zozeer om het onderschrijven van een belijdenis, maar om het goed leven in die gemeenschap. Daarbij hoort uiteraard ook het geloof.

De rol van je lokale kerk in Egypte gaat daarom veel verder dan preken, dopen, trouwen en begraven (het beeld dat veel westerse christenen van de kerk hebben). Die kerk speelt een centrale rol in het aansturen van het hele gemeenschapsleven. En zo nodig ook in het bijsturen van de geloofsaspecten.

Het is voor mij dus onmogelijk geworden om in Egypte te werken los van de kerk die vormgeeft aan het leven van de christelijke gemeenschap. Dat lijkt logisch, maar dat was het voor mij dus niet. Het kostte veel tijd om deze les te leren. Veel kerkelijk werkers wonen niet langer dan een jaar of zes in Egypte. Zij leren deze lastige culturele les dus nooit.

Jongeren

Overigens worstelen ook de kerken in Egypte met toenemende individualisering en secularisering van hun leden. Vooral onder jongeren hebben sociale media en vrije toegang tot westerse televisie veel invloed op het doen en denken. Gevolg is dat jongeren steeds meer vragen stellen. Sommige bisschoppen zijn dan geneigd steeds steviger op hun rol als behoeder van het geloof te wijzen. Anderen proberen een open oor en hart te hebben voor jongeren die individualiseren en seculariseren. Een soortgelijk proces speelt zich trouwens evengoed onder moslims af. Ook in het Midden-Oosten is cultuur niet statisch.

Als westerse kerkelijk werkers willen we natuurlijk niet meewerken aan de secularisering van kerk en samenleving. Daarom hebben we een ”bekering” nodig van dat westerse wereldbeeld naar een Bijbelse, christelijke visie op en beleving van kerk en samenleving. Dat heeft Egypte mij wel geleerd.

In het door en door geseculariseerde christelijke wereldbeeld in het Westen (en Nederland) is de wereld van de mensen en de hemel van God. Onze wereld is echter een tempel waarin God huist en waarin heel ons doen met Hem verbonden is. „In Hem leven wij en bewegen wij ons.” Hij is er nooit niet.

Maar ik heb in Egypte ook geleerd dat je je eigen wereldbeeld en cultuur niet zomaar aan de kant kunt zetten voor een andere ervaring van het bestaan. Je kunt dit in theorie omhelzen, maar dit praktiseren is een heel andere zaak, met vijf eeuwen van secularisering als je achterland. Deze spanning tussen leven en leer maakt werken tussen twee culturen boeiend maar ook ingewikkeld.

De auteur werkt voor Stichting Nijlvallei in Egypte. Dit artikel is onderdeel van zijn essay over ”Zeven fouten” die hij in Egypte maakte. Het is gratis verkrijgbaar via nijlvallei.nl.