Nederland telt zo’n 103.850 nog levende (oud-)militairen die na de Tweede Wereldoorlog deelnamen aan gevechts- en vredesmissies. Pakweg 28.500 veteranen dienen nog altijd bij defensie. Veteranen krijgen na hun missie een insigne in de vorm van de V. En een pasje dat recht geeft op speciale zorg en enkele gratis treinreizen per jaar. Als blijk van waardering.

Toch voelen veteranen zich vaak niet gewaardeerd, weet antropoloog Yvon de Reuver (37) uit interviews met 44 Nederlandse mannen en 3 vrouwen van VN-missies naar Libanon (1979-1985) en Srebrenica (1994-1995) en de NAVO-missie in Uruzgan (2006-2010). De wetenschappelijk onderzoeker bij het Nederlands Veteraneninstituut promoveert maandag aan de Radboud Universiteit.

Waarom dit onderzoek?

„Wij weten niet zo goed wat het voor een veteraan betekent om veteraan te zijn. Voor de een is het heel belangrijk, voor de ander helemaal niet, en alles wat daar tussenin zit. De vraag is: Hoe komt dat?”

Het beeld óver veteranen en ván veteranen komt niet overeen?

„Nee. Uruzganveteranen zijn bijvoorbeeld tijdens de machtsovername van de taliban in 2021 vaak afgeschilderd in de media als gedesillusioneerde helpers. De Uruzganveteranen die ik voor mijn onderzoek sprak, zijn vooral trots op hun missie, op hun getraindheid en hoe ze zich staande hebben weten te houden.

Veel veteranen vinden het vervelend dat het begrip veteraan wordt geassocieerd met psychisch lijden en met oude, fragiele mannen. Uruzganveteranen die over het algemeen veel jonger zijn, blijven daarom liever buiten beeld als veteraan.”

Voelen veteranen zich niet begrepen door de buitenwacht?

„Ja. Veteranen hebben regelmatig de indruk dat de samenleving niet weet niet wat krijgsmacht doet, wat missies inhouden en wat veteranen hebben moeten doorstaan op uitzending. Sommige mensen vergelijken een militaire missie met backpacken in Azië.

Veteranen delen hun ervaringen daarom vooral met elkaar en niet met de samenleving. Een buitenstaander begrijpt daardoor niet één, twee, drie wat het betekent voor een militair om te hebben gediend in oorlogssituaties of onder dreiging van geweld.”

Een vicieuze cirkel: veteranen voelen zich niet begrepen, praten niet over hun ervaringen met burgers, de samenleving blijft onwetend. Hoe dat patroon te doorbreken?

„Dat is heel lastig. Een spanningsveld. Veteranen moeten hun verhaal blijven vertellen aan buitenstaanders. Een deel doet dat ook. Tijdens de 4 en 5 meiherdenkingen, op Veteranendag of tijdens gastcolleges. Dus blijven praten, is belangrijk.

Verder moeten veteranen misschien ook hun eigen beeld bijstellen. Ze krijgen vaak vervelende vragen: Hoeveel mensen hebt u doodgeschoten? Of: Hebt u ook PTSS? Dat soort stereotyperingen. Voor een veteraan kan dat vervelend zijn. Het kunnen echter ook vragen uit interesse zijn.”

U hebt veteranen van totaal verschillende missies onderzocht: Libanon, Srebrenica en Uruzgan. Zijn die op één hoop te gooien?

„Deze missies zijn inderdaad niet op één hoop te gooien. Libanonveteranen ervaren onwetendheid door gebrek aan kennis, Srebrenicamilitairen door mediaverhalen en Uruzgan-gangers door desinteresse. Veteranen van elke missie stuiten echter op publieke onwetendheid en onbegrip.”

De oorlog in Oekraïne brengt de noodzaak van een krachtige krijgsmacht onder de aandacht. Leidt dat ook tot een grotere waardering voor de veteraan?

„Dat is heel lastig te zeggen. Door Oekraïne komt oorlog veel dichterbij in de beleving van mensen. Ik kan me voorstellen dat dit leidt tot een grotere waardering voor de krijgsmacht. Ik zie dit echter nog niet afstralen op veteranen. Daarvoor zou ik eerst cijfers willen zien. Ik zie dat ook nog niet per se gebeuren.”

Nederland heeft veteranenbeleid ontwikkeld nadat PTSS-problemen bekendheid kreeg. Is de veteraan daardoor te veel geproblematiseerd?

„Het veteranenbeleid is ontwikkeld omdat veel Indiëveteranen leden onder hun eerdere uitzending en zorg nodig hadden. Een meerderheid van de huidige veteranen ervaart echter helemaal geen problemen na een missie. De nadruk op de zorg en erkenning in het veteranenbeleid levert risico’s op van stereotyperingen over lijdende mensen, terwijl de trotse militair en oud-militair naar de marge verdwijnen.

De vraag is: Op wie focussen we? Het veteranenbeleid moet zich op beide richten. Manschappen die trots zijn op hun militaire prestaties verdienen meer aandacht, bijvoorbeeld ook in de media. Dat doet ook meer recht aan de hele groep veteranen.”