Als burgemeester loop ik met plezier door de stad Haarlem. De stad is mooi, oude gebouwen, straten, groene ruimte, drukte, rustige plekken. Ik groet burgers, bekenden, ik zie weer veel genietende toeristen en bezoekers. Drukte, vrolijkheid. De stad, de samenleving vibreert. Toch zijn er ook zaken waarover ik me zorgen maak. Over die grote wereldproblemen. En ook onze mooie, welvarende stad heeft duidelijk rafelranden. Je herkent ze snel, dak- en thuislozen. Soms verslaafd, soms heel ongelukkig in schulden en problemen gekomen. Regelmatig zie ik mensen van wie ik weet dat ze psychische problemen hebben. Over hen word ik als burgemeester gebeld met de vraag om hen gedwongen op te laten nemen, omdat ze, door wanen en psychoses gedreven, gevaarlijk kunnen zijn voor zichzelf of anderen. Ik zie vluchtelingen, al lang zwervend in de stad of opgevangen in reguliere opvang. Nu zijn er veel Oekraïners, bijvoorbeeld een stukje verder op de gracht waar ik woon, vrijwillig opgevangen door de buren.

Ik loop door een buurt waar veel mis is. Woonfraude, uitkeringsfraude, fraude met het persoonsgeboden budget (pgb), verdenkingen van mensenhandel, geweld tegen personen. Ondermijning van de samenleving, van de rechtstaat, is een groot kwaad. Mensen die hiermee bezig zijn, schuwen geen geweld. Zij zoeken het onrechtvaardige geld en hun kwetsbare slachtoffers. Een paar jaar terug kon ik een jaar lang niet in mijn eigen huis wonen of door de stad lopen zonder veel beveiliging, vanwege zeer ernstige bedreigingen.

Omzien naar anderen

Die rafelranden van de stad, daar doen we veel voor als samenleving. Overheid en particuliere organisaties hebben voor veel problemen hulpprogramma’s. Er is schuldhulpverlening. Er zijn GGZ-instellingen. Er zijn enorm veel vormen van jeugdhulp. Dak- en thuislozen worden opgevangen in mooie voorzieningen, waar ze de nacht en soms ook de dag kunnen doorbrengen. Vluchtelingen worden gehuisvest en begeleid.

De overheid kan niet alle problemen oplossen, maakt het voor sommige kwetsbaren nog moeilijker, door een woud van bureaucratische regels. Ik ben blij en dankbaar voor de veerkracht van de samenleving. Eerst met wat mensen meestal gewoon zelf oplossen, samen regelen. Maar vervolgens ook met de vele mensen die op de ene of andere manier naar anderen omzien. Gewoon als medemens, maar ook via allerlei hulporganisaties die, naast al die meer officiële instanties, er zijn: van voedselbank tot kerk, van aanloopcentrum tot vrijwilligerscentrum. Het is bijzonder om te zien hoeveel een samenleving op die manier extra doet, misschien moet ik zelfs zeggen: wezenlijker doet dan officiële hulp.

Compassie

Toch stuit je ook op de grenzen van die veerkracht. De coronacrisis begon met ongekende onderlinge hulp en solidariteit. Maar na verloop van tijd werd de sfeer steeds bozer en grimmiger. De veerkracht was eruit, het draagvlak verdween. Ik denk ook aan heftig verzet tegen al die migranten en vluchtelingen, woede bij discussies over opvangplaatsen voor verslaafden. De toon in de discussie is soms heel onaangenaam. Heftige verwijten, weinig oog voor de mensen om wie het gaat. De afschuwelijke reacties op internet op iedereen die niet in het eigen straatje past, hoort daar ook bij. Polarisatie. Er is het gruwelijke geweld dat nietsontziende misdadigers gebruiken om wraak te nemen, om zichzelf te beschermen. En ik zie hoe mensen vastlopen in hun wanen. Ze vinden of willen geen hulp. Er zijn daklozen die tijdelijk uit een voorziening worden gezet, omdat hun gedrag te veel problemen geeft. De moderne samenleving met al z’n dynamiek en mogelijkheden, maar ook met alle levensgrote problemen, waar haalt die genoeg veerkracht vandaan, compassie, richting, doel?

Veel verbazing

Als ik vlak achter het stadhuis op de Nieuwe Groenmarkt loop, kijk ik vaak even naar het pand van ”Stem in de stad”. Naar de kerk ernaast. Het maakt me blij. Nee, God is niet uit Haarlem verdwenen. Zulke plekken zijn zo waardevol. Een open deur, een open huis, een kop koffie, een gesprek, een maaltijd, een postadres voor wie dat nodig heeft. Stem in de stad. Wie de Bijbelse taal een beetje kent, denkt aan de stem in de woestijn. In de profetieën van Jesaja roept die stem dat er een weg moet worden bereid voor God. Ik ben dankbaar voor het werk van de mensen hier.

Als ik hier wandel, dan denk ik regelmatig even aan Jurjen Beumer. Van 1986 tot 2013 was hij predikant en diaconaal werker hier. Ik leerde hem vanuit de verte kennen, toen ik zelf als kerkelijk werker ging werken aan maatschappelijke activering voor kerk en samenleving. Ik herinner me zijn bijzondere positie. De meeste collega’s waren niet erg meer betrokken bij het geloof als iets van persoonlijke waarde en betekenis. Ze zetten zich in voor de arme kant van Nederland, voor asielzoekers, voor heelheid van de schepping. Het was soms een nogal politiek activisme aan de rand van de kerk en de samenleving.

Voor mij was er in het begin veel verbazing. Komend uit de orthodoxe kant van de kerk, voelde ik wel het enthousiasme en de inzet om op zoek te gaan naar medemensen in nood, maar ik miste de band met God, het Evangelie van Jezus. Sommigen waren openlijk atheïstisch, of hadden de ”G-kuch”. Als het woord God viel, hadden ze een verlegenheidskuchje. Voor mijn gevoel kon het zo niet. Jurjen Beumer was een bijzondere collega: radicaal en sociaal, hij kwam uit de kritische basisgemeenten. Maar hij sprak ook over de noodzaak van spiritualiteit. Hij preekte en schreef. Bij hem ging het over hulp en opvang en aandacht voor de zelfkant van de samenleving. Maar hij had het ook over bidden, over op zoek gaan naar God, over het tot jezelf komen in de ontmoeting met God, over mystiek. Ik ben dankbaar voor wat dit werk en deze boodschap hier hebben gebracht.

Kracht en vreugde

Wat mij betreft een goede herinnering en inspiratie. Want als het leven lastig is en de problemen in de samenleving weerbarstig, als de zorgen groot zijn en de dreiging reëel, dan hoeft dat ons niet te verontrusten. We doen rustig ons werk, geïnspireerd. Soms vallen we, maar we krabbelen weer op, gedreven door een vuur in ons, een bron van kracht en vreugde, sterker dan het leven zelf, sterker dan de dood, sterker dan mijn tekortschieten en falen. Ik zie het beeld van onze minste Broeder, doodbloedend aan een kruis, en toch vol liefde, vergevend, helend, ons thuisbrengend bij de Vader: Jezus, de Christus. Dat Hij leeft en de toekomst aan Hem is, maakt dat ik innerlijke veerkracht voel, dat ik mij van mijn zorgen vrij zing, dat ik geen dreiging vrees. De tijden zijn onrustig, maar ik vrees geen kwaad.

De auteur is burgemeester van Haarlem. Dit is een samenvatting van de Jurjen Beumer Lezing die hij op 11 mei hield in de Groenmarktkerk.