Het jaar 2021 eindigt goed voor Prager Metis International. Het New Yorkse accountants- en adviesbureau legt omgerekend zo’n 31.000 euro neer voor een kantoorpand met drie verdiepingen: een koopje. Wie op bezoek wil in de nieuwe vestiging, zal op deze wereld echter tevergeefs zoeken. Pragers vijfentwintigste kantoor is namelijk gevestigd in Decentraland – een van de vele digitale werelden waarin de economie hoogtij viert.

Kavels en bezittingen gaan er voor duizelingwekkende bedragen over de toonbank. Zo verwisselde vorig jaar een digitaal superjacht voor 650.000 dollar van eigenaar en telde digitale makelaar Republic Realm ruim 4 miljoen dollar neer voor een stukje digitale grond. Vraag en aanbod veroorzaken een heuse hausse, maar deskundigen wijzen erop dat de toekomst van het metaversum onzeker is.

Macht in het metaversum

Sinds Facebook-CEO Mark Zuckerberg eind vorig jaar aankondigde miljarden te willen investeren in ”the metaverse” –en om die reden zelfs zijn bedrijf omdoopte tot ”Meta”– zijn alle ogen gericht op de digitale wereld. Als een techreus radicaal het roer wil omgooien en zo veel geld in ”de toekomst van het internet” steekt, moet daar wel wat te halen zijn, zo is de gedachte.

Maar Zuckerberg mag het metaversum dan op de kaart hebben gezet, nieuw is het concept zeker niet. In de wereld van onlinespellen is het metaversum namelijk al jaren gemeengoed. Verstokte gamers en nieuwsgierige kinderen brengen hun tijd door in Decentraland, Sandbox en Roblox, waar ze elkaar ontmoeten, ontspannen en digitale aankopen doen.

Die digitale werelden zijn een heel nieuw universum in vergelijking met het internet dat inmiddels enkele decennia bestaat. De allereerste initiatieven (aangeduid als ”Web 1.0”) boden vooral eenrichtingsverkeer en stelden gebruikers in staat om vanachter hun pc’s informatie te delen of te verkrijgen. Daarna volgde ”Web 2.0”, waarin sociale interactie via mobiele apparaten centraal staat. ”Het metaversum” is de beoogde opvolger – ofwel ”Web 3.0”. Kunstmatige intelligentie, blockchaintechnologie en een combinatie van virtual reality en mixed reality (zie kader ”Virtual reality, mixed reality en blockchain”) moeten gebruikers een overweldigende zintuiglijke ervaring bieden.

Toch is, in elk geval voorlopig, van hét metaversum geen sprake. Inmiddels zijn er namelijk enkele tientallen versies, die variëren van een virtuele spellenwereld tot een parallel universum waarin bedrijven uit de productie-industrie hun ideeën digitaal kunnen testen en ontwikkelen.

Veel metaversumontwikkelaars willen bovendien een virtuele wereld waarin de macht niet bij één partij berust. Dat bereiken ze door gebruik te maken van verschillende blockchaintechnologieën. Die zorgen voor veel verschillende eigenaren die elkaars werk controleren en accorderen – en voorkomen dat één persoon de macht kan grijpen.

Dat is een belangrijke verandering ten opzichte van Web 1.0 en Web 2.0, waarin techbedrijven jarenlang de lakens uitdeelden. Om hun machtspositie te behouden, werken Meta (voorheen Facebook) en Microsoft daarom aan hun eigen variant van het metaversum. Google probeert op zijn beurt een graantje mee te pikken door te investeren in virtual reality-brillen, die onmisbaar zijn om het metaversum te betreden.

Digitale tulpenmanie

Maar al staan anno 2022 veel metaversums nog in de startblokken, dat weerhoudt investeerders er niet van om alvast hoog in te zetten op hun toekomstige succes. Dus kopen ze kavels, ontwikkelen ze digitaal vastgoed en sluiten ze hun eerste huurcontracten af. De bedragen die daarmee gemoeid zijn, laten zien dat het menens is. In het SuperWorld-metaversum ging bijvoorbeeld een kopie van de Eiffeltoren voor 400.000 dollar van de hand. En in Decentraland bouwt blockchainbedrijf Tokens.com voor veel geld een toren tot in de virtuele hemel in de hoop die te kunnen verhuren aan advocatenkantoren en financiële deskundigen.

„Het doet denken aan de Tulpenmanie”, reageert Henk Volberda, verwijzend naar de goudkoorts in de Gouden Eeuw waarbij kopers tot wel 1000 gulden neertelden voor één tulpenbol. De hoogleraar strategie en innovatie aan de Universiteit van Amsterdam begrijpt dat mensen het leuk vinden om de digitale Eiffeltoren te hebben, maar is bezorgd over het markteffect in het metaversum. „Als iedereen zegt dat het metaversum zo’n unieke waarde heeft, gaan we dat geloven en willen we allemaal meeprofiteren. Dan wordt het vanzelf een hype.” Dat is volgens hem precies wat er nu gebeurt: „We zitten in een hypefase, net als in de begindagen van internet.”

Volberda is niet de enige die de vergelijking maakt met de Gouden Eeuw. Tokens.com, het bedrijf dat een digitale wolkenkrabber bouwt, ziet parallellen tussen de opkomst van het metaversum en de ontdekking van Manhattan aan het begin van de zeventiende eeuw. De Canadese investeerder koloniseert daarom grif de vele onontdekte virtuele werelden. Het bedrijf betaalde bijvoorbeeld ook al 2,5 miljoen dollar voor een kavel in de ‘modewijk’ Fashion Land in Decentraland. Daar mogen volgens het digitale bestemmingsplan alleen modeketens en fashionmerken zich vestigen.

Ook digitaal makelaarskantoor Republic Realm, dat naam maakte met de mega-investering in digitale grond, wedt op meerdere paarden. Het bedrijf bezit inmiddels 2500 kavels in 19 verschillende digitale werelden.

Intense ervaring

Maar waarom zouden bedrijven dan miljoenen investeren in een stukje grond dat ze nooit zullen betreden? En leerden ze niet van Second Life, de virtuele wereld die aan het begin van deze eeuw zijn duizenden versloeg, maar daarna in het slop raakte? Het metaversum is niet te vergelijken met Second Life, reageert Tilo Hartmann, hoogleraar virtual reality en communicatie aan de Vrije Universiteit. „Het metaversum is, anders dan Second Life, gebaseerd op virtual reality-technologie. Gebruikers hebben daardoor echt het gevoel dat ze samen met anderen aanwezig zijn in de virtuele ruimte. Hun virtuele lichaam voelt als het ware aan als hun eigen lichaam. Dat geeft een veel intensere ervaring dan tweedimensionale media zoals Second Life.”

Hartmann ziet dat de nieuwe technologieën grote voordelen bieden voor bijvoorbeeld aanbieders van trainingen, therapieën, productieomgevingen en kantoren. „Die voordelen maken het verschil voor bedrijven en zullen daarom niet verdwijnen.”

Toch blijft het voor de vr-professor voorlopig de vraag of de technologie écht mainstream wordt en het massamedium wordt waar Meta op hoopt. Hartmann: „Ik ben er nog niet van overtuigd dat VR of XR zo alomtegenwoordig zal worden als de smartphone. We moeten bovendien niet vergeten dat het metaversum van oorsprong geen droomwereld is, maar een dystopisch idee uit de sciencefictionliteratuur. Ik geloof zeker dat virtual reality en mixed reality veel potentieel hebben en een bijdrage kunnen leveren in verschillende domeinen. Maar ik ben sceptisch over het idee van een permanente virtuele wereld die we massaal omarmen en waarin we ons voortdurend bewegen.”

Oneindig aanbod

Volgens Hartmann zetten bedrijven die nu onroerend goed in het metaversum kopen, hun geld dan ook op een toekomst die verre van zeker is. „Maar bedrijven die zich op grote groepen richten, zoals ondernemers, willen op dit moment vooral de boot niet missen.”

„Bedrijven móéten hier wel mee bezig zijn”, zegt innovatiehoogleraar Volberda. „De bedragen die ze neertellen klinken absurd, maar als je ziet dat je doelgroep steeds actiever is in het metaversum moet je daar ook aanwezig zijn.” Als voorbeeld noemt hij sportmerk Nike. „Nieuwe technologieën worden vaak omarmd door jonge generaties. Die zijn voor Nike een heel belangrijke doelgroep. In het metaversum kan het bedrijf hen bereiken.”

Zonder risico zijn de investeringen in een niet-bestaande wereld dus niet, benadrukt Volberda. „Om het metaversum te betreden, heb je breedbandinternet, een goede grafische kaart en een VR-headset nodig. Dat zorgt al voor een hoge instapdrempel voor gebruikers.” De instabiliteit van cryptomunten veroorzaakt volgens de hoogleraar op zijn beurt financiële onzekerheid: „De waarde van MANA, de cryptomunt van Decentraland, en SAND, de munt van Sandbox, is heel onvoorspelbaar.” Hij zag hoe de koers in metaversum Axie Infinity in 3 maanden tijd twee derde van zijn waarde verloor. Eigenaren zagen miljarden verdampen.

Het grootste risico schuilt volgens Volberda echter in de letterlijke grenzeloosheid van het digitale universum. De fysieke wereld is zichtbaar en eindig, maar in Decentraland is het aanbod oneindig. Er is geen schaarste die de prijs kan opdrijven en dus kan elk nieuwe lapje grond in het voortdurend uitdijende universum voor meer geldontwaarding zorgen. De klappen die durfinvesteerders daardoor in het eindeloze niets krijgen, zullen tot in de echte wereld gevoeld worden.