„De situatie is gestabiliseerd in alle regio’s van het land”, berichtte het kantoor van president Kasim-Zjomart Tokajev zondag. Na een week van explosies en geweerschoten in de straten van Almaty, verbrande politie- en legerauto’s en afgebrande gemeentehuizen en partijkantoren van regeringspartij Nur Otan, is het tijd om de balans op te maken.

Verbazing heerst bij velen. Wat begon als vreedzaam protest in een arme regio, mondde uit in gewapende confrontaties in de grootste Kazachse stad Almaty. En omdat het internet al dagenlang niet of nauwelijks werkt, is er slechts zo af en toe een bericht. En als er al nieuws is, dan is ook de betrouwbaarheid daarvan vaak omstreden.

Volgens officiële cijfers van het Kazachse overheidsmedium Chabar24 kwamen er afgelopen week 164 mensen om, waaronder 26 leden van de veiligheidsdiensten en het leger. Op sociale media gaan er ook geruchten rond dat het getal boven de 800 kan liggen. Zo’n 8000 mensen zijn opgepakt. Hoe heeft het zo snel, zo uit de hand kunnen lopen?

Volgens Kazachse staatsmedia is het antwoord daarop simpel: in het buitenland opgeleide terroristen gebruikten de vreedzame protesten om de regering omver te werpen.

De media beweren dat er veel buitenlanders onder de arrestanten zaten. Ook zijn er zeker twee agenten gevonden met een afgesneden hoofd, volgens Chabar24 „direct bewijs voor het terroristische en extremistische karakter van de protesten.” Volgens de vicevoorzitter van het presidentiële bestuur, Dauren Abajev, waren er tijdens de protesten onder de terroristen „professionele scherpschutters met speciale wapens.”

Op beelden is ook te zien hoe de demonstranten wapendepots plunderden en hoe een auto zonder kentekens op het Plein van de Republiek een groot aantal wapens afleverde, om vervolgens weer hard weg te rijden. Ook aan de rand van de hoofdstad Nur-Sultan werd een auto met wapens aangetroffen. Alle auto’s die de hoofdstad willen binnengaan worden nu gecontroleerd. Dat zorgt voor grote files.

Couppoging

Er zijn ook steeds meer andere vragen: hoe komt het dat het leger de eerste dag van geweld nergens te bekennen was? Hoe komt het dat er video’s rondgaan van soldaten die door een menigte worden ontwapend? En hoe komt het dat demonstranten zo makkelijk aan de auto’s van de oproerpolitie konden komen? En dat alles in een land, waar voorheen altijd een ijzeren vuist werd gemaakt tegen demonstranten.

De arrestatie van Karim Masimov, voormalig hoofd van Kazachstans Nationale Veiligheidsraad, suggereert dat er ook onenigheid is binnen de Kazachse elite en dat er mogelijk een couppoging ophanden was, waardoor het leger verschillende orders kreeg van bovenaf. Masimov, één van oud-president Nazarbajev’s bondgenoten, hangt een straf voor „hoogverraad” boven het hoofd. Mogelijk gebruikt president Tokajev de onrusten om een „zuivering” door te voeren en zo zijn eigen positie te versterken.

Buitenland

Het geweld in Kazachstan kreeg de afgelopen week in Rusland veel aandacht. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken maakte duidelijk hoe het de protesten ziet: „Een poging om de veiligheid en integriteit van de staat met geweld te ondermijnen, gebruik makend van getrainde en georganiseerde gewapende groepen, die zijn geïnspireerd vanuit het buitenland.” Een militaire vredesmissie is dus gerechtvaardigd.

Ook kijkt Rusland –al verwikkeld in een geopolitieke strijd om Oekraïne– met achterdocht naar de plotselinge protesten. Het Russische wantrouwen van westerse ngo’s die jarenlang werken aan de „promotie van democratie” onder de Kazachse bevolking is groot. Dat is dezelfde kracht die ook Oekraïne in 2014 uit de Russische invloedssfeer haalde en protesten in Wit-Rusland aanwakkerden.

Voor het Kremlin betekent de vredesmissie naar Kazachstan dat het de aandacht moet verdelen. Naast de geopolitieke strijd met de NAVO om Oekraïne is er nu nog een land om zorgen over te maken.