Zeker niet, zien medewerkers van de drie reformatorische instellingen voor gehandicaptenzorg. Ook mensen met een beperking hebben, net als ieder ander, behoeften op dit gebied. Zowel Adullam als De Schutse en Siloah zijn juist de afgelopen jaren meer over het thema na gaan denken.

Er is een tweedeling te zien bij hun cliënten, zien de medewerkers van de zorginstellingen: bij mensen met een laag niveau heeft seksualiteit puur te maken met het hebben van een fijn fysiek gevoel, cliënten met een hoger niveau hebben behoefte aan een relatie of willen trouwen.

Binnen De Schutse is –net als bij de andere twee instellingen– jarenlang geworsteld hoe om te gaan met relaties tussen cliënten, vertelt José Oudshoorn, coördinerend en persoonlijk begeleider. „Als cliënten aangeven verliefd te zijn en een relatie te willen aangaan, wordt gekeken naar welke behoeften hieronder liggen en gaan we het gesprek aan met het team, de orthopedagoog en eventuele ouders. Je kijkt wat past bij iemands achtergrond en ontwikkelingsniveau.”

In principe kan De Schutse cliënten tot aan een huwelijk begeleiden, vult beleidsmaker Wilma Rademaker aan. „Daarna houdt het op. Het is niet mogelijk om als getrouwd stel een appartement te huren binnen De Schutse. Dat type zorg bieden we nu niet.”

Blouse

Siloah stimuleert een relatie niet, maar verbiedt het ook niet, reageert Petra van der Knijff, coördinator Zorg bij Siloah in woonvorm ”De Rondas” in ’s-Gravenpolder. „We proberen het zo om te buigen dat het contact vriendschappelijk is.” Een relatie kan strijd geven binnen een woongroep, ziet Van der Knijff. „Cliënten zeggen soms van elkaar: Dat mogen wij toch niet, dat kunnen wij toch niet? Ook tussen het stel is soms onduidelijkheid: de een zegt dat het een relatie is, de ander ziet het als vriendschap. We gaan dan om tafel en benoemen concreet wat bij een relatie hoort en wat bij vriendschap.”

Het verlangen naar een relatie of huwelijk wordt getriggerd door wat cliënten om zich heen zien, zeggen Gerben Roelofs, trainer seksualiteit en begeleider, en Neline van Emous, orthopedagoog bij Adullam. Een broer gaat trouwen, een zus krijgt een kind. „En ze zien soms begeleiders die een relatie hebben”, aldus Roelofs.

Mocht een relatie uitlopen op een huwelijk, dan heeft Siloah in het protocol staan dat ze een stel begeleiden op weg daarnaartoe. De visie van Adullam is dat een huwelijk iets is dat door God is ingesteld. Een cliënt heeft er bepaalde cognitieve vermogens voor nodig, een grote mate van zelfredzaamheid en moet er de verantwoordelijkheid voor kunnen dragen. Voor mensen met een verstandelijke beperking is dat vaak veel te hoog gegrepen, geeft Van Emous aan. „Er kunnen echter bijzondere situaties zijn waarin een cliënt naar een mate van zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid toegegroeid is, dat een huwelijk toch moet worden overwogen, eventueel onder een bepaalde vorm van begeleiding.”

Cliënten hebben vaak een verkeerd beeld van het huwelijk, zien de zorgverleners. „Een cliënt gaf een keer aan graag een vrouw te willen omdat zij de knoopjes weer aan zijn blouse kon zetten”, vertelt Van der Knijff. Oudshoorn, begeleider bij De Schutse: „Iemand is misschien wel in staat om een vriendschap op te bouwen, en wellicht ook liefde te geven, maar niet in staat om te trouwen en een eigen huishouden te runnen. Daar komt zoveel bij kijken: het onderhouden van de relatie, financiën, huishoudelijke zaken, wellicht kinderen.”

Het is des te belangrijker om in gesprek te gaan met cliënten en hen serieus te nemen in hun verlangens naar een relatie. Van Emous: „Laat merken dat je geïnteresseerd bent, ondersteun iemand waar nodig. Anders verlies je zo’n cliënt of gaat hij het stiekem doen.”

Zelfbevrediging

Voorkomen dat cliënten seksuele contacten opdoen, is soms lastig. Van der Knijff geeft aan dat cliënten met een licht verstandelijke beperking, die kunnen gaan en staan waar ze willen, soms afspraakjes maken die kunnen uitlopen op vergaand lichamelijk contact. „Als dat gebeurt, gaan we in gesprek met de cliënt en proberen van zo nabij mogelijk dit proces te begeleiden. Bijvoorbeeld door een appgroep aan te maken met daarin de cliënt en de persoonlijk begeleiders. Samen maken we afspraken en geven we tips. Bijvoorbeeld dat ze niet meteen hoeven te kussen en te strelen, maar ook een keer een ijsje kunnen halen of gourmetten.”

Onder cliënten met een lager niveau –soms dat van een baby of een peuter– spelen vragen rond relaties niet. Maar de lichamelijkheid is bij hen des te meer aanwezig. Binnen alle drie de instellingen komt zelfbevrediging voor. De visie op masturbatie is per organisatie wat verschillend; in de praktijk gaan medewerkers er vergelijkbaar mee om. Het handboek van Adullam heeft per niveau van functioneren adviezen opgesteld hoe begeleider hiermee om kunnen gaan. Siloah draagt de mening uit dat seksualiteit binnen het huwelijk hoort, maar er is begrip dat cliënten voor wie een huwelijk niet mogelijk is, bevrediging bij zichzelf zoeken. „Lege momenten proberen we op te vullen met een activiteit zodat de behoefte minder wordt. We leggen ook uit dat het privé is, dus niet in het bijzijn van anderen”, vertelt Van der Knijff.

Het is heel belangrijk om met ouders over dit thema het gesprek aan te gaan, geven alle vijf aan. „Zolang er maar open over gesproken wordt, vanuit de normen en waarden die de Bijbel ons hierin geeft, is er geen wrijving met ouders”, zegt Van Emous. „Tenslotte heb je een gemeenschappelijk doel”, vult Oudshoorn van De Schutse aan. „De ouders willen het beste voor hun kind, wij willen het beste voor een bewoner.”

Vanuit de gebruikte begeleidingsmethoden focussen de medewerkers van de drie instellingen zich niet op het probleem, maar kijken ze naar de mens achter de handicap, geeft Oudshoorn verder aan. „Deze mensen hebben behoeften, net als ieder ander.”

Training

Alle vijf de zorgmedewerkers benadrukken het belang van training op het gebied van relatie en seksualiteit. Op die manier weten begeleiders zelf waar ze voor staan en krijgen ze handvatten om met cliënten het gesprek over seksualiteit aan te gaan. Recent volgde een groot deel van de begeleiders nog een training bij Helpende Handen.

Dankzij de trainingen voelen begeleiders zich vrijer om in gesprek te gaan met cliënten – dé sleutel voor een goede omgang met dit onderwerp. Binnen de instellingen wordt ”Wonderlijk gemaakt speciaal” gebruikt, met praktisch materiaal over seksuele en relationele ontwikkeling bij mensen met een beperking. Roelofs: „Daarmee leren ze dat God hen wonderlijk gemaakt heeft. Ook zij zijn geschapen en hebben een doel in het leven. Ze zijn geen probleem.”

Van der Knijff pakt er ook graag het boek ”Sterren en stippen” van Max Lucado bij. „Dat verhaal helpt om de handicap te leren accepteren. Cliënten weten: ik mag er zijn zoals ik ben. Ik ben goed zoals God me gemaakt heeft.”