De melkveehouderij ligt in Nederland onder vuur omdat uit stallen ammoniakgas ontsnapt. In ammoniak zit stikstof, die in de natuur terechtkomt. Bepaalde planten zijn gevoelig voor een teveel aan stikstof en dreigen daardoor te verdwijnen.

Ammoniakgas ontstaat als urine en mest van koeien met elkaar vermengd raken. Wanneer dat wordt voorkomen, komt de stikstof niet in de natuur terecht. Een oplossing is om de koeien naar een toilet sturen. In een toilet is het eenvoudig om de urine apart op te vangen en te verzamelen. Die urine kan vervolgens worden verwerkt.

Dat is precies wat een team van Duitse en Nieuw-Zeelandse wetenschappers voor ogen heeft. In het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology van maandag beschrijven de onderzoekers dat een koetoilet geen utopie is. Het kan en het werkt.

„Meestal wordt aangenomen dat runderen niet in staat zijn om hun ontlasting of plassen te beheersen”, zegt co-auteur Jan Langbein, dierpsycholoog van het Duitse onderzoeksinstituut voor biologie van boerderijdieren (FBN). Maar hij en zijn team zijn het daarmee niet eens. „Een koe is, net als veel andere boerderijdieren, heel slim en het kan veel leren.”

De eerste uitdaging voor het team was om de dieren zindelijk te maken. Zestien Holsteinkalveren van vijf maanden oud kregen een zogeheten MooLoo-training. Die werkt als volgt: wanneer een kalf in een rundertoilet plast, krijgt het een beloning: verdunde melasse of gerst. Vervolgens gaat de uitgangsdeur automatisch open.

Hoge nood

De volgende stap is dat een kalf uit zichzelf naar het toilet komt, wanneer het hoge nood heeft. De kalveren moeten plassen buiten het toilet gaan associëren met een vervelende ervaring. „Wanneer ze buiten urineerden lieten we als straf een heel onaangenaam geluid horen via in-ear koptelefoons. We dachten dat dit de dieren wel zou afschrikken, maar dat geluid kon ze niets schelen. Uiteindelijk werkte drie secondenlang besproeien met water het beste”, vervolgt Langbein.

Na een paar weken heeft het onderzoeksteam succes bij elf van de zestien kalveren die deelnamen aan het experiment. Binnen tien trainingen gebruiken de kalveren het toilet 77 procent van de keren dat ze moeten urineren, laat onderzoeker Lindsay Matthews van de universiteit van Auckland (Nieuw-Zeeland) weten in tijdschrift New Scientist.

Overigens heeft een Nederlands bedrijf al een eigen koetoilet gebouwd. Het Cow Toilet van Hanskamp Agrotech in Doetinchem kreeg in juni formele erkenning van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Naar verwachting zullen de eerste Nederlandse boeren het systeem in januari in hun stallen installeren.

Dit koetoilet is gebaseerd op een ander principe: door een bepaalde zenuw aan te raken, wordt het dier gestimuleerd om te gaan plassen. De urine wordt in een bakje opgevangen en afgevoerd.

Zindelijk

De Duitse onderzoeker Langbein verwacht dat het slagingpercentage met meer training verder omhoog gaat. „Na tien, vijftien, twintig jaar onderzoek met vee weten we dat dieren een eigen persoonlijkheid hebben. Ze pakken verschillende dingen op een geheel eigen manier aan. Ze zijn niet allemaal hetzelfde.”

Nu de onderzoekers weten hoe ze koeien zindelijk kunnen maken, staan ze voor de uitdaging om het toilet een plaats te geven in de stallen en in de wei. De landbouw is in Nederland de grootste bron van ammoniakemissies. Die uitstoot kan met een koetoilet fors omlaag.

Het is volgens Paul Galama van Wageningen Universiteit & Research wel zaak om een goede bestemming te vinden voor de urine, liet hij dinsdag weten op de NOS

Verder is opvangen van ammoniak beter voor de gezondheid van mens en dier. Stilstaande urine in stallen kan de hoeven van koeien beschadigen. Ook kan ammoniakgas luchtwegaandoeningen veroorzaken. Langbein hoopt daarom dat „over een paar jaar alle koeien naar de wc gaan.”