Het kerkorgel wordt geschonken aan de oud-katholieke parochie in Lódz. Het is het gevolg van de verkoop en afstoten van de Oosterkerk en de Zuiderkerk in Sneek, nu straks de Martinikerk in het centrum zal worden verbouwd, zo vertelt Binnema.

Friesland telt tal van plaatsen waar kerken dicht gaan. Op dit moment is het een groot probleem „waar het orgel dan naartoe moet”, weet de organist. „Er gaan zó veel kerken tegelijk dicht dat er helemaal geen markt voor is bij andere kerken om die instrumenten over te nemen.”

Binnema had al eens eerder bemiddeld voor de overdracht van een orgel naar een kerk in Roemenië, naar Cluj. Toen ging het om het orgel van de gereformeerde kerk van Oudega (W). Nu het instrument van de Zuiderkerk een bestemming moest hebben, kwam men weer uit in Oost-Europa. Op aandringen van orgelbouwer Reil in Heerde, die altijd het onderhoud van het Proper-orgel deed.

Amper gebruikt

„Het orgel is op dit moment mechanisch niet meer in een goede staat. Het is wel bespeelbaar, maar er is lekkage bij de windladen. Na de laatste restauratie is de zeer goede speelaard van het Hoofdwerk nu onaangenaam zwaar, terwijl het eigenlijk een instrument is waarop je uitmuntend barokke Triosonates kunt spelen”, vertelt Binnema.

Maar het orgel is de afgelopen jaren amper gebruikt. Er waren –ook voor corona– maar één keer per maand diensten in de Zuiderkerk en dan speelde er een muziekband. De stilstand heeft het instrument geen goed gedaan.

Orgel uit 1893

In 1893 bouwde Jan Proper het mechanisch sleepladenorgel voor de toenmalige gereformeerde Zuiderkerk, met twee klavieren en een aangehangen pedaal. In 1951 werd het orgel door Reil uitgebreid – „door de eerste firmant Johann Reil.” Hij voegde een vrij pedaal toe.

De dispositie werd gewijzigd, de kas werd dieper gemaakt en de mechanieken gedeeltelijk vernieuwd. Op 30 november 1951 werd het instrument weer in gebruik genomen. In 1977 volgde weer een restauratie door Reil. Het Bovenwerk werd toen als Dwarswerk geplaatst. „Het orgel heeft nu tien stemmen op Hoofdwerk, zeven stemmen op het Dwarswerk en vijf op het pedaal.” In 2001 volgden de laatste werkzaamheden. Toen werd de intonatie herzien en de winddruk verhoogd.

Opvolger van zoon

Bij toeval werd Binnema een bespeler van het instrument. „Het was de tijd dat de toenmalige hervormden en gereformeerden nog vijf eigen kerkgebouwen hadden, waaronder de Noorderkerk en de Ichtuskerk. In al die kerken waren ochtenddiensten, maar ook ’s avonds vaak nog bijzondere diensten, zoals vespers. Er was nogal wat druk om daar voldoende organisten voor te vinden.”

Binnema was organist in de doopsgezinde kerk, orgelkenner en verbonden aan de muziekschool in Sneek. Zo werd hij gevraagd om een keer in te vallen en dat leidde ertoe dat hij altijd in de Zuiderkerk bleef spelen. „Ik heb eigenlijk mijn zoon Jacobus opgevolgd.” Ondanks dat hij al over de 80 is, wordt Binnema nog regelmatig gevraagd om ook in andere kerken te spelen. Dat blijft hij ook doen, zolang hem dat gegeven is. „We hebben allemaal prachtige instrumenten, maar straks geen organisten meer om ze te kunnen bespelen. Dat wordt echt wel een probleem.”

Nu gereformeerde kerken veel worden afgestoten en een herbestemming krijgen, bijvoorbeeld als woonruimte, wordt er soms noodgedwongen voor gekozen het orgel maar niet te demonteren. „In de hoop dat er dan eens iemand komt die het nog gaat bespelen, maar ik denk dat we daar niet al te hoge verwachtingen van moeten hebben.”

Overdracht aan Polen

Hij is blij dat het orgel van de Zuiderkerk tenminste straks gewoon weer te horen zal zijn in erediensten, in Polen. „Als het orgel daar weer is opgebouwd, wil ik daar nog een keer naar toe.”

De Oud-Katholieke Kerk in Lódz is een minderheid. Het zou zo’n instrument zelf nooit kunnen betalen. Voorganger Zodrajweski en zijn echtgenote komen nu samen met twee gemeenteleden naar Sneek om bij de overdracht aanwezig te zijn. Organist Binnema zal een demonstratie geven van de klankmogelijkheden van het orgel. „Ik speel bewerkingen van gezangen uit het Liedboek (2013), die binnenkort gepubliceerd worden.”

Televisie-uitzending

Na het tekenen van de officiële overdrachtsdocumenten is er een avondgebed, waarbij zowel Pools als Nederlands zal worden gelezen en gezongen. „We bidden ook het Onze Vader in beide talen. We zingen Blijf mij nabij (247), De dag door uwe gunst ontvangen (248) en In Christus is noch west noch oost (969).” Het echtpaar Zodrajewski zingt enkele coupletten in het Pools, de aanwezigen zingen de andere coupletten in het Nederlands.

De delegatie uit Polen heeft apparatuur voor een videoverbinding. In Lódz zal een groep mensen in de kerk bijeenkomen om getuige te zijn van de samenkomst in Sneek. Op 27 juli wordt er in een kerkelijk programma voor de Poolse televisie ook iets van uitgezonden. „Dat zegt wel iets hoe belangrijk dit allemaal voor hen is.”

Maandag 19 juli begint dan de demontage van het orgel, waarbij de Poolse gemeenteleden en de predikant zelf zullen helpen. „Het was te duur om een orgelbouwer uit Polen hier naar toe te laten komen. Daarom huren zij nu iemand van de gebroeders Reil in. Met giften is dat in Polen bekostigd. Deze mensen hebben écht hart voor dit orgel.” Binnema hoopt daarom dat meer kerken noodlijdende gemeenten in Oost-Europa gaan helpen met hun instrumenten.

De samenkomst in de Zuiderkerk begint om 19.30 uur. Er is een maximum aantal bezoekers van honderd.