Gehoorzaamheid is belangrijk. Het coronavirus en zijn gevolgen vragen om gezamenlijke inzet in de bestrijding ervan. Ontkenning en opstandigheid passen ons niet. De ernst van de omstandigheden dringt tot een ootmoedige houding, juist voor ons die bij Gods Woord leven. Met deze nadruk op onze burgerlijke plicht zijn niet alle vragen beantwoord. De dienst van God houdt méér in. De Wet telt 10 geboden en Gods Woord 66 Bijbelboeken. De hele dienst van God is ons opgedragen. Bezinning is nodig op hoe zich dit verhoudt tot gehoorzaamheid aan de overheid.

Voor de grondleggers van de Staatkundig Gereformeerde Partij was duidelijk: hoe meer regels de overheid oplegt, hoe meer de godsdienst daarvoor moet worden afgeschermd. Vandaar hun pleidooi voor een overheid die zich beperkt tot hoofdzaken. Daarom benadrukten zij ook het belang van grondrechten. Zo wordt ruimte gegarandeerd voor het christelijk leven.

Hiermee staan we in een lange traditie. Voor de inzet van Willem van Oranje voor de Nederlandse Opstand is het recht om in vrijheid het geloof te belijden een belangrijk punt geweest. In de 19e eeuw is onze huidige democratie gevormd. Niet-christelijke revolutie en de emancipatie speelden hierin een rol. Maar nog altijd hebben we een grondwet om rechten van de burgers te garanderen en plichten van de overheid vast te leggen.

Puriteinse grondrechten

Het is belangrijk dat het christelijk geloof openlijk kan worden beleden en beleefd. Daarom vroegen de SGP-oprichters aandacht voor ”puriteinse grondrechten”. Daarbij ging het bepaald niet om de manier waarop de revolutiegeest van rechten gebruik maakt. Men benadrukte de vrijheden waarvoor onze voorgeslachten een geloofsstrijd hebben gevoerd: „de vrijheid van geweten; God te dienen naar Zijn Woord door ons en door ons huis; de vrijheid in onze woning; de vrijheid over onze lichamen en die van onze kinderen.” Zo wilde men het volk beschermen tegen te vergaande overheidsmacht. Tegelijk zien we hierin een poging om het politieke debat van een christelijk kader te voorzien.

Grondrechten bepalen de grenzen en de prioriteiten van het overheidshandelen. Juist in crisistijd zal blijken wat dat waard is. Van de overheid mag worden gevraagd dat zij de crisis bestrijdt binnen de kaders van de grondwet. Dit is in de eerste plaats een kwestie van behoorlijk bestuur. Burgers mogen dit van hun overheid verwachten. Het kan niet zo zijn dat een regering dit haar burgers kwalijk neemt. Dat zou de omgekeerde wereld zijn!

Er zijn in de achterliggende maanden kwesties aan de orde geweest die voor christenen gevoelig liggen. Als we zien dat de overheid het moeilijk heeft, dringt dat ons te meer tot een constructieve houding en tot gebed. Maar de christelijke belijdenis is onopgeefbaar. De apostel Paulus heeft veel geïncasseerd van de overheid, eronder geleden. Hij bleef staan voor zijn geloofsovertuiging en sprak de overheid aan op haar positie als dienares Gods. Denk aan de magistraten van Filippi die hij erbij riep toen hij ontslagen werd uit de gevangenis. Dat mag beschouwd worden als een openlijke terechtwijzing van de overheid door de kerk.

Volkspetitionnement

In alle gesprekken over de coronacrisis zijn we nu in de fase van het vaccinatiedebat. Juist rond dat thema organiseerde de SGP een eeuw geleden een handtekeningenactie. In dit volkspetitionnement werden meer dan 20.000 handtekeningen verzameld, die op 9 februari 1922 persoonlijk werden aangeboden aan Hare Majesteit de koningin Wilhelmina. Voor ons is het interessant hoe de partij zich toen opstelde ten opzichte van de overheid.

Ondertekenaars verklaarden bezwaren te hebben tegen vaccinatiedwang. Er werden redenen genoemd die specifiek betrekking hebben op het vaccineren als zodanig. Als laatste werd het verzet tegen indirecte gewetensdwang verwoord. Dat thema maakte toen dus ook deel uit van het publieke debat. Interessant is de motivatie die daarbij werd gegeven: „Hetzij eindelijk dat zij in beginsel de Staat het recht betwisten hen tot de inenting te dwingen op straffe van de school voor hunne kinderen gesloten te vinden.”

Hier zien we een duidelijk voorbeeld van hoe een puriteins grondrecht verbonden werd aan de algemeen geldende grondrechten. Inenting gaat over de lichamelijke integriteit. De overheid kan een zorgplicht worden toegekend ten aanzien van de volksgezondheid. Maar ze mag niet dwingend optreden ten aanzien van de lichamelijke integriteit. Bezien vanuit christelijk perspectief: lichaam en gezondheid zijn gaven van God. We zijn daarin persoonlijk van Hem afhankelijk en aan Hem verantwoording schuldig. De staat mag daar niet tussen treden. De politiek-maatschappelijke vrijheid van geweten raakt hier de praktijk van de vreze des Heeren.

Dit voorbeeld maakt duidelijk dat voor SGP’ers van een eeuw geleden gehoorzaamheid aan de overheid de regel was. Maar men weersprak de overheid wanneer deze zich inliet met zaken die inhoudelijk kerk en godsdienst betroffen. Men schroomde niet zulke overheidsmaatregelen „onrechtmatig” te noemen. Daarbij beriep men zich op grondbeginselen van de rechtstaat, waarbij de Bijbels-christelijke overtuiging de doorslag gaf.

Positie kiezen

Ten aanzien van vaccinatie leven in de gereformeerde gezindte inhoudelijk nog dezelfde bezwaren. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er onder ons nu ook genuanceerder wordt gedacht. Dit is onder andere te verklaren vanuit voortgaande medische ontwikkeling en emancipatie in reformatorische kring. Hoe dan ook: de gereformeerde gezindte wordt ook nu gevraagd positie te kiezen.

Laten we in deze moeilijke tijd extra ons best doen om elkaar vast te houden. Daarbij moet juist het beginsel van Gods Woord ons samenbinden. Leven en gezondheid liggen in Zijn hand. De ernst van de coronacrisis onderstreept hoezeer we Zijn hulp en genade nodig hebben. Laat ons leven gekenmerkt mogen worden door afhankelijkheid jegens de Heere. Politiek en gezondheidszorg mogen hier niet indringen, niet leidend maar dienstbaar zijn. Wat betreft vaccinatie: in de kerkelijke gemeente, maar ook in instellingen van zorg en onderwijs laten we de keus om daar al dan niet gebruik van te maken voor ieders geweten. Daar hoort bij dat we voorkomen dat door maatregelen daarna een vorm van indirecte dwang zou ontstaan.

Genade richtinggevend

Het argument van gewetensvrijheid overstijgt het vaccinatiedebat en de tijd. Wij leven en denken vanuit Gods Woord. Daarna komt de vraag wat de crisis en de maatregelen voor ons betekenen. Niemand mag ons verplichten deze volgorde om te draaien. Onze maatschappelijke positie is heel anders dan een eeuw geleden. Vergaande secularisatie maakt het nodig dat we met beleid onze positie kiezen en die op beheerste wijze verantwoorden, meer dan toen. Maar er is geen reden om ons te schamen voor de publieke erkenning van de Bijbel.

Door de crisis komt er soms enige druk te staan op grondrechten. Dat hoeft niet erg te zijn, want het scherpt ons op. In deze crisis draait het steeds weer om hoe we leven met gezondheidsrisico’s. Dit legt ook een druk op ons. Juist daarom moeten we alert zijn op seculiere denkwijzen. Laten voor ons de almacht en de genade van God richtinggevend mogen zijn. Hoe vitaal is onze levensovertuiging?

De auteur is predikant van de gereformeerde gemeente te Ridderkerk en vicevoorzitter van de Staatkundig Gereformeerde Partij.