Het Outbreak Management Team (OMT) is een adviesorgaan dat bestaat uit medische experts en wetenschappers. Het management- en het uitvoeringsgedeelte ligt bij de ministeries. Defensie heeft slechts een beperkte rol gespeeld binnen de huidige aanpak. Dit terwijl deze ervaring heeft met plotseling veranderende situaties. Defensie is gebouwd op het op- en afschalen in complexe situaties. Hiërarchie, cultuur en discipline zijn daar bouwstenen van.

In Sierra Leone, een ontwikkelingsland waar het concept ”flatten the curve” (zorg dat de coronacurve afvlakt) niet mogelijk was door reeds overbelaste zorg, leidt Defensie het ”casemanagement”. Waar ambtenaren de adviezen van het OMT onder de loep leggen en ministers ze uitvoeren, vindt er vertraging plaats, zoals bleek bij het uitrollen van testlocaties en de vaccinatiestrategie.

Juist in dit soort uitzonderlijke situaties zijn uitzonderlijke maatregelen nodig. Daarnaast moet het land bestuurd worden en moet de reguliere zorg doorgaan. Een orgaan dat is gefocust op de planning en uitvoering van testen en vaccinaties, en dat aan de politiek verantwoording aflegt, heeft mogelijk meer potentieel. Defensie zou een leidende rol moeten hebben in de opzet en aansturing van een landelijk commandocentrum.

Zorgpersoneel

Onlangs werd het merendeel van de aangemelde vrijwilligers die zich wilden inzetten om de zorg een adempauze te geven, afgewezen. Er zijn ongetwijfeld goede redenen voor geweest, maar de regel blijft in noodsituaties: ”if the best is not available, the available becomes the best” (als de besten niet meer beschikbaar zijn, zijn de beschikbaren de beste).

Als je werkt in een ”low resource”-omgeving, waarin ”weinig middelen” voorhanden zijn, leer je om met zo min mogelijk middelen zoveel mogelijk te doen. Bepaalde lijnen zijn door te trekken als de totale zorgvraag het aanbod overstijgt. Daarmee heeft bijna ieder land, rijk of arm, nu te maken.

Als we ons in Nederland flexibel opstellen, kunnen we ook laatstejaars verpleeg-, verlos- en geneeskundestudenten een tijdelijke registratie verlenen om te kunnen helpen met louter coronazorg. Eenzelfde uitzondering zou gemaakt kunnen worden voor recent gepensioneerde zorgprofessionals. Als we eerlijk zijn: zo ingewikkeld is die zorg op normale afdelingen ook weer niet. Een flexibele zorgschil kan ons nu en straks enorm helpen.

Een hard eindpunt aan het begin was dat de reguliere zorg nooit zou mogen worden afgeschaald. Toch is dit gebeurd, zij het wellicht in stilte. Een beetje zorg is beter dan geen zorg. En bij een goede inplanning kan er tijdens iedere dienst een geroutineerde zorgprofessional aanwezig zijn. We moeten daarom af van onze specialistische trots en op zoek gaan naar tijdelijke oplossingen.

Ziekenhuiszorg

Diverse landen bouwen tijdelijke ziekenhuizen of hergebruiken bestaande gebouwen als tijdelijke zorgfaciliteit. In Sierra Leone vroeg het hoofd van het Covid-19-casemanagement om van een bestaand gebouw een Covid-19-behandelcentrum te maken. Dus bestaande middelen tijdelijk reorganiseren, in elke provincie. Patiënten naar Duitsland sturen, is een voorbeeld van ”out of the box”-denken in Nederland. Net zoals het tijdelijk inzetten van (marine)schepen, bijvoorbeeld schepen van ngo’s waarin operaties uitgevoerd worden, of grote hotels als zorgfaciliteit. Dit schept meer ruimte voor continuïteit van de reguliere zorg.

Nieuwe dilemma’s

Nu het vaccinatieprogramma wordt uitgerold, ontstaan er nieuwe dilemma’s, die worden opgelost naarmate de tijd verstrijkt. Vaccinaties werden opgeslagen voor een tweede dosis op het juiste moment, in plaats van zoveel mogelijk mensen tegelijk bescherming te bieden. Maar na annulering van nieuwe leveringen heeft men besloten de opgeslagen vaccins toch te gebruiken.

Bekende medici als Marcel Levi poogden ons ervan te overtuigen dat iemand na een infectie beschermd is tegen corona. Toch leidt de (angst voor) incidentele herbesmetting ertoe dat degenen die natuurlijke bescherming genieten, gevaccineerd gaan worden. De vraag is nu of het tekort aan vaccins of de opvatting van Levi uiteindelijk de doorslag zal geven om mensen met reeds aanwezige antistoffen (vooralsnog) niet te vaccineren.

Effectief

Effectieve keuzes in nieuwe situaties die plotseling zijn ontstaan, zijn moeilijk te maken en liggen politiek gevoelig, zeker met het oog op de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen. Maatregelen als een flexibele schil van nieuwe aanwas (studenten) en oudgedienden, het creëren van tijdelijke zorgfaciliteiten en een leidende rol van Defensie in een multidisciplinair commandocentrum zijn niet populair maar wel effectief.

Mark Brouwer verblijft als uitwisselingsofficier in de Verenigde Staten. Jan Henk Dubbink verblijft als tropenarts in Sierra Leone.