Conservatieve theologen Westfalen richten netwerk Credo op
Dé aanleiding vormden „enkele verstrekkende besluiten” van de synode van de Evangelische Kerk van Westfalen, in november 2019. Dit jaar traden ruim twintig theologen binnen deze Duitse landskerk naar buiten met het conservatieve netwerk Credo. „Ach God, zie uit de hemel neer en schenk ons Uw erbarmen!”
Credo – het betekent ”Ik geloof”, zegt ds. Michael Czylwik. „Het verwijst ook naar de eerste woorden van de Apostolische Geloofsbelijdenis. In het Latijn begint die met het woord Credo: Ik geloof…”
De 58-jarige predikant uit Steinhagen, een dorp in de deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen, is een van de woordvoerders van het nieuwe netwerk. „We hebben voor de naam Credo gekozen om ermee uit te drukken dat het ons om het geloof van de kerk gaat. Volgens de grondslag van onze kerk en vanuit reformatorisch perspectief is dat gebaseerd op de Heilige Schrift, Oude en Nieuwe Testament. Wat ik zie, is dat dit ons overgeleverde geloof momenteel op tal van punten in twijfel wordt getrokken, veranderd en geherinterpreteerd. Met ons netwerk willen we hier tegenop komen en het gesprek met anderen zoeken.”
Druppel die de emmer deed overlopen, waren „enkele verstrekkende besluiten” die de synode van de Evangelische Kirche von Westfalen (EKvW) vorig jaar november nam. Ds. Czylwik: „Een daarvan was dat in de toekomst alle stellen die volgens het burgerlijk recht een huwelijk mogen aangaan –en sinds 2017 zijn dat in Duitsland ook paren van hetzelfde geslacht– ook kerkelijk getrouwd mogen worden. Een aantal predikanten uit Westfalen heeft vervolgens de hoofden bij elkaar gestoken, en op 7 september dit jaar is ons netwerk opgericht.”
Zelf ervoer ds. Czylwik het synodebesluit als „een ongehoord smartelijk keerpunt in de geschiedenis van mijn kerkverband. Nog nooit had een synode van mijn Westfaalse kerk sinds de Tweede Wereldoorlog iets besloten en goed genoemd wat zó ingaat tegen de duidelijke uitspraken van de Bijbel. Nog nooit werd een op de scheppingsorde van God gebaseerde instelling als het huwelijk tussen man en vrouw zo snel en zonder voldoende theologische legitimatie ontkracht en geherinterpreteerd. Ordeningen en overtuigingen die door de hele geschiedenis van het christendom heen tot het vanzelfsprekend geloofsgoed van de wereldwijde kerk hebben behoord en op een duidelijke inzetting van God berusten, zouden ineens niet meer gelden. Toen de synode deze zeer ingrijpende beslissing nam, kon ik vanaf de bezoekerstribune niet anders dan instemmen met het oude Lutherkoraal ”Ach Gott vom Himmel sieh darein und lass Dich des erbarmen” – met name de eerste twee coupletten. „Ach God, zie uit de hemel neer/ en schenk ons uw erbarmen!/ Er zijn bijna geen heil’gen meer/ verlaten zijn wij armen./ Men bestrijdt de waarheid van uw Woord,/ ook het geloof is bijna uitgedoofd/ bij alle mensenkinderen.”
Bij mijn bevestiging tot predikant in de landskerk heb ik beloofd op het fundament van de Heilige Schrift en de lutherse belijdenisgeschriften te blijven staan en eraan bij te dragen dat dit ook de grondslag van onze kerk en de verkondiging blijft. Precies om die reden wil ik vanuit het nieuwe netwerk Credo mijn steentje bijdragen. Heel graag wil ik andere ambtsdragers en leden van onze kerk sterken en bemoedigen die er hetzelfde in staan, maar zich in toenemende mate eenzaam voelen.”
Wat staat u met het netwerk precies voor ogen?
„In eerste instantie willen we ons inzetten voor het geestelijk gehalte en missionair getuigenis van onze landskerk en haar gemeenten. We doen dat door middel van gebed, maar bijvoorbeeld ook door stelling te nemen waar het gaat om actuele thema’s die Schrift en belijdenis raken. Verder zoeken we het gesprek met de preses en kerkleiding en willen we kerkenraden en gemeenteleden ondersteunen, ook als zich op deze terreinen conflictsituaties voordoen.”
Credo omvatte bij de start 22 theologen, berichtte nieuwsdienst Idea destijds. Hoeveel zijn het er inmiddels?
„Op dit moment hebben we 26 leden. Van enkele anderen weten we dat zij van plan zijn zich bij het netwerk aan te sluiten. We verwachten de eerstkomende tijd niet heel veel nieuwe leden, maar denken wel dat de kring zich nog wat zal uitbreiden. Momenteel laten zo’n dertig personen zich regelmatig informeren over nieuwe ontwikkelingen.”
Hoe groot is de Evangelische Kerk van Westfalen en: zijn de ontwikkelingen in deze kerk vergelijkbaar met die in de andere negentien lidkerken van de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD)?
„De Evangelische Kerk van Westfalen is een van de vier grootste protestantse landskerken van Duitsland. De EKvW is een van de drie landskerken in de deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen en bestaat uit 465 gemeenten, van lutherse, gereformeerde of verenigde (”unierte”) snit. Volgens de laatste cijfers, van eind 2018, telt ons kerkverband zo’n 2.200.000 leden, 27,8 procent van de totale bevolking in de regio.
Geestelijk-theologisch is de situatie in de diverse Duitse landskerken vergelijkbaar, al verschilt de praktijk. Alle twintig EKD-lidkerken hebben bijvoorbeeld een vorm van zegening voor geregistreerde partnerschappen ingevoerd, maar in onder andere de landskerken van Saksen en Württemberg is het nog niet mogelijk dat paren van hetzelfde geslacht in de kerk trouwen.
De Westfaalse landskerk loopt over het algemeen niet voorop bij problematische vernieuwingen; anderzijds kan ze snel overstag gaan. Zelf was ik van 2004 tot 2010 lid van de synode van de EKvW, maar ik voelde me ook toen al bij tal van omstreden thema’s duidelijk in de minderheid. Op dit moment is een theoloog uit ons netwerk lid van de synode. Onze invloed is dus gering. Toch willen we bewust het gesprek zoeken en onze stem laten horen.”
Credo presenteert zich op zijn website als „Netzwerk evangelischer Theologinnen und Theologen in Westfalen”. Discussies rond de vrouw in het ambt spelen in Duitsland niet (meer)?
„Voor zover ik kan zien, speelt de discussie hierover niet meer, nee. Ik vermoed dat een duidelijke meerderheid van de leden van ons netwerk op dit moment geen bezwaar zou willen aantekenen tegen vrouwelijke ambtsdragers.”
Binnen het geheel van de EKD zijn meer „belijdenisgemeenschappen” actief, waaronder Kein anderes Evangelium, het Gnadauer Verband en het Netzwerk Bibel und Bekenntnis. In welke relatie staat uw netwerk hiermee?
„Dat er, inderdaad, een reeks van groeperingen als deze bestaat, laat zien dat er nog altijd een behoorlijke minderheid van predikanten, medewerkers en gemeenteleden binnen de Evangelische Kerk in Duitsland is die allerlei ontwikkelingen en besluiten van deze kerk met grote bezorgdheid en scepsis volgt. Overigens zie ik die minderheid wel slinken – hoewel het hier vaak wel om actieve kerkleden gaat.
Met ons netwerk Credo willen we bewust binnen de Evangelische Kerk van Westfalen opereren. Ik weet uit ervaring dat de officiële organen van onze kerk groeperingen zoals het netwerk Bijbel en belijdenis van evangelist Ulrich Parzany eerder negeren, met als argument dat veel leden van dit netwerk niet tot onze landskerk behoren en dus ook niet namens gemeenteleden in onze kerk kunnen spreken.
Persoonlijke contacten met andere belijdenisgroeperingen zijn er wel. Enkele leden van ons netwerk zijn bijvoorbeeld ook lid van het netwerk Bijbel en belijdenis. Zelf behoor ik, als voorzitter van de Evangelisch-Lutherse Gebedsgemeenschap, tot de leiding van de Konferenz Bekennender Gemeinschaften.”
De begin dit jaar overleden conservatieve theoloog prof. Peter Beyerhaus schreef in 2016 dat in de Evangelische Kerk in Duitsland niets meer heilig schijnt te zijn: levensbegin en levenseinde niet, huwelijk en seksualiteit niet. Liggen hier ook uw fronten?
„Het woord front gebruik ik liever niet. Mij gaat het niet zozeer om een strijd, maar om een eerlijk gesprek met anderen binnen onze kerk over de vraag hoe het getuigenis van de Heilige Schrift, als het geïnspireerde Woord van God, in onze tijd gestalte moet krijgen. In onze kerkorde staat het nog altijd zo: „Het profetische en apostolische getuigenis van de Heilige Schrift, Oude en Nieuwe Testament, is (…) het enige en volkomen richtsnoer van het geloof, de leer en het leven.”
Dat gesprek zal zeker moeten gaan over de door Beyerhaus genoemde thema’s. Maar in het geding zijn niet alleen thema’s op het terrein van de ethiek. Ook bij de betekenis van Jezus’ kruisdood en opstanding worden bijvoorbeeld steeds meer vragen gesteld. En dat Jezus Christus de enige Weg tot het heil is, ook voor Joden en moslims, is voor lang niet iedereen vanzelfsprekend meer.”
Onder lezers van het Reformatorisch Dagblad kreeg ds. Olaf Latzel, predikant van de Sint-Martinigemeente in Bremen, bekendheid. Hoe kijkt u aan tegen zijn recente veroordeling wegens „volksopruiing”?
„Ik kan hier alleen voor mezelf spreken. Ik zie in hem –tot 2008 was ds. Latzel ook predikant in Westfalen– een ambtsbroeder en theoloog, die in veel theologische vraagstukken hetzelfde denkt als ik. Ik denk dat het zowel hem als mij erom gaat de Heilige Schrift in de traditie van de reformatoren volstrekt serieus te nemen, ook bij de vragen die deze tijd met zich meebrengt.
De aanklacht en veroordeling wegens volksopruiing gingen over enkele concrete uitspraken van ds. Latzel over homoseksualiteit en de gendertheorie. Sommige daarvan waren in mijn ogen ongelukkig en voor misverstand vatbaar. Ze konden helaas, zeker door mensen die al op voorhand negatief stonden tegenover broeder Latzel en zijn standpunten, als persoonlijk afwijzend en generaliserend worden geïnterpreteerd. Broeder Latzel heeft verzekerd dat zijn uitlatingen zo niet bedoeld zijn geweest en heeft zich al vóór zijn proces in het openbaar verontschuldigd.
De veroordeling door het kantongerecht van Bremen, die overigens nog geen rechtskracht heeft, komt mij in meerdere opzichten volstrekt overtrokken voor. Ds. Latzel deed zijn uitspraken tijdens een intern seminar van de Sint-Martinigemeente in Bremen, dat tegen zijn aanvankelijke bedoeling op internet werd gezet. Bij volksopruiing gaat het mijns inziens om opzet, die ik in dit geval niet zie. Er werd ook niet tot haat tegen andersdenkenden opgeroepen.
Ik vraag me af of het er de aanklager niet veel meer om ging een impopulaire houding ten opzichte van homoseksualiteit en de genderleer monddood te maken. Er lijkt me in deze zaak ook veel te weinig rekening gehouden met het recht op vrije meningsuiting en met name het recht op geloofsvrijheid en vrijheid van de kerkelijke leer, tegenover het recht van een groep personen. Sinds wanneer kunnen wereldlijke rechters erover beslissen welke kerkelijke verkondiging Schriftgetrouw en maatschappelijk acceptabel is?
Ook de rol van de Bremer Evangelische Kerk lijkt me in deze kwestie niet bepaald verheffend te zijn. Werd hier een ambtsdrager van de kerk voldoende tegen de aanklacht van volksopruiing in bescherming genomen? Liever distantieerde de kerk zich van hem en sprak ze na afloop een beetje schijnheilig uit het te betreuren dat een predikant van onze kerk wegens volksopruiing veroordeeld werd.
Wat ik hier vooral gemist heb, is een heldere stellingname van de kant van de kerkleiding dat er binnen de Evangelische Kerk zeker ook serieus te nemen predikanten zijn die op grond van de Bijbels-reformatorische theologie een andere houding innemen ten opzichte van homoseksualiteit en de genderleer dan de meerderheid van de landssynoden.”
Hoe zijn de reacties op de oprichting van het netwerk Credo?
„In het kerkelijk weekblad van onze regio, ”Unsere Kirche”, door de Evangelischer Pressedienst en door nieuwsdienst Idea is er over de oprichting bericht. Daarop kwamen enkele kritische brieven van lezers, maar ook geïnteresseerde reacties. Onze landskerk, die we ook van de oprichting op de hoogte hebben gesteld, heeft tot nu toe niet gereageerd.”
