Een belangrijke maatregel om dit doel te bereiken is een verhoging van de accijns op tabak. Op 1 april stijgt de prijs van een pakje sigaretten met 1 euro. En dat is geen grap. In 2023 moet een pakje sigaretten 10 euro gaan kosten.

Het is bewezen dat hoge prijzen een effectieve drempel opwerpen voor beginnende rokers. Voor wie al stevig rookt, werken prijsprikkels minder goed, want roken is sterk verslavend. De vraag is dus wat de verstokte rokers zullen doen.

Zorgverzekeraars

Velen van hen willen eigenlijk van hun verslaving af. Als extra steuntje in de rug vergoeden zorgverzekeraars hulp bij stoppen met roken sinds het begin van dit jaar volledig, zonder dat dit ten koste gaat van het eigen risico.

De gemiddelde roker heeft meer stoppogingen nodig, en iedere mislukking doet pijn in de portemonnee. Want ga maar na: een pakje sigaretten per dag komt per jaar neer op een (netto) modaal maandsalaris.

Nu kan Jan Modaal die extra euro wellicht nog wel opbrengen, want dankzij de gewijzigde tarieven van de inkomstenbelasting houdt hij in 2020 netto vijftig euro per maand meer over, zo becijferde salarisverwerker ADP.

Maar rokers, en vooral zware rokers, zijn juist oververtegenwoordigd onder de lagere inkomens. Zij profiteren minder van de nieuwe belastingtarieven. Hun voordeel van circa 29 euro per maand gaat met de gestegen accijns volledig in rook op. Wie shag rookt ontspringt de dans niet, want een pakje shag (dat evenveel tabak bevat als zestig sigaretten) wordt op 1 april in één klap maar liefst 2,50 euro duurder.

Ontwijken

Een deel van de rokers zal proberen de extra belastingen te ontwijken. Dat kan zelfs volledig legaal, door gebruik te maken van de grote prijsverschillen binnen Europa. Het verhogen van nationale accijnzen in combinatie met open grenzen maakt importeren aantrekkelijker, zoals menig pomphouder in de grensstreek kan beamen.

Even op en neer met de auto (of snelbus) naar Luxemburg wordt zo een lucratieve optie. Maar het kan nog gekker: met een goedkoop vliegticket naar Oost-Europa of Kroatië. De ticketprijs kan zelfs lager zijn dan het prijsverschil op de maximaal toegestane vier sloffen (veertig pakjes) sigaretten die je per persoon mee terug mag nemen vanuit een EU-land.

Dat vliegen zo goedkoop is, komt mede doordat voor de luchtvaart allerlei belastingvrijstellingen gelden. Kerosine is vrijgesteld van btw en accijns en de sector is ook vrijgesteld van CO2-heffing. Een aparte vliegtaks op vliegtickets komt er pas weer in 2021.

Dit alles kan de effectiviteit van de accijnsverhoging op tabak verminderen. Bovendien werkt het ene beleidsdoel op deze manier het andere tegen: terwijl in het Klimaatakkoord is afgesproken de CO2-uitstoot te verminderen, kan een maatregel die gericht is op verbetering van de volksgezondheid juist zorgen voor extra weg- en vliegverkeer.

De auteur is econoom bij RaboResearch