Nederlanders koken al decennialang op aardgas en de hoogrendementsketel (hr-ketel) maakt huis en tapwater warm. Negentig procent van de Nederlandse huishoudens draait op aardgas. Maar gas is uit de gratie. Zeker nu de gaskraan in Groningen op termijn helemaal dichtgaat. Daarnaast leidt de CO2-uitstoot door gas tot opwarming van de aarde, met schadelijke gevolgen voor mens en dier.

Koken gebeurt in de toekomst dan ook op een elektrische plaat. En met een warmtepomp verwarm je huis en water. Naast warmtepompen kunnen zonneboilers, pelletkachels en biomassaketels waarbij hout de brandstof is, duurzame alternatieven zijn voor de huidige gasinstallatie.

Duurzaamheidsorganisatie Natuur & Milieu vroeg zich af in hoeverre gasgebruikers zich al bezighouden met alternatieven. Samen met netwerkbeheerders Stedin en Alliander stelden ze de donderdag verschenen Gasmonitor op. Met daarin een overzicht van de gekozen warmtetechnieken en de verkoopcijfers ervan over de afgelopen vijf jaar. Warmtenetten en duurzaam gas zijn niet meegenomen in de rapportage.

De hr-ketel, die nog altijd gas verbruikt, is nog lang niet op zijn retour, concluderen de onderzoekers: in 2017 werden er vijf keer zoveel van verkocht als van de duurzame warmtepomp. Het ging om 425.000 hr-ketels versus 84.832 warmtepompen. Zo’n pomp is een elektrische vervanging voor de cv-ketel en haalt warmte uit de lucht of de bodem om het huis te verwarmen.

Te weinig aanlokkelijk

Installateur Dikky Boxum van de Boxum Installatiegroep uit Vollenhove begrijpt wel waarom de hr-ketel in trek blijft: „Als ik morgen moest kiezen, koos ik daar ook voor. Je zou anders een dief van je eigen portemonnee zijn.” De warmtepomp is voor bestaande bouw nog te weinig aanlokkelijk: „Zo’n pomp kost minimaal 7000 tot 10.000 euro, een hr-ketel heb je voor gemiddeld 1500 euro.” Er moet ook genoeg technische ruimte zijn voor zo’n alternatief: „Een ketel vraagt twee kistjes bier aan ruimte, maar voor een warmtepomp moet je al gauw aan 2 bij 2 meter denken.”

Boxum krijgt vaak vragen van mensen die van het aardgas af willen. „Een warmtepomp is niet haalbaar op elke plek, omdat sommige woningen te slecht geïsoleerd zijn. Als je dat ook moet aanpassen, wordt het een heel dure zaak. Het is goed dat er aan een omschakeling wordt gewerkt, maar het is nog allemaal niet rond. Het kabinet wil te snel.”

Nederland moet in 2050 aardgasvrij zijn, vindt de overheid. Nieuwe woningen en kleine bedrijfsgebouwen krijgen sinds 1 juli dit jaar daarom al geen gasaansluiting meer. De verwachting is dat de warmtepomp hierdoor goedkoper zal worden, blijkt uit de monitor. Het kabinet streeft er verder naar om vanaf 2021 jaarlijks 50.000 nieuwbouwwoningen aardgasloos op te leveren. Met subsidie voor wie een alternatieve warmtetechniek wil hebben en het heffen van een hogere belasting op gas, stuurt de overheid energiegebruikers in de gewenste richting.

Uit de analyse blijkt dat de verkoop van duurzamere warmtesystemen gestaag groeit. De in 2016 ingevoerde investeringssubsidie (ISDE) helpt daarbij: tussen 2015 en 2016 kwamen er 905 zonneboilers, 22.600 warmtepompen en 5500 pelletkachels bij. De teller staat inmiddels op respectievelijk 6303, 84.832 en 13.800. Maar Natuur & Milieu waarschuwt dat het groeicijfer voor het meest gebruikte alternatief, de warmtepompen, inmiddels weer vergelijkbaar is met de jaren voordat de overheid subsidie aanbood. „De verkoop van duurzame alternatieven moet dus omhoog, die van hr-ketels zo snel mogelijk omlaag. Alleen zo kunnen we aan de klimaatdoelstellingen van het kabinet voldoen”, zegt directeur Marjolein Demmers van Natuur & Milieu.

Nieuwbouw

Opvallend is volgens de Gasmonitor dat juist nieuwbouwwoningen de afgelopen jaren vaak een hr-ketel kregen. „Dat is een teleurstellende trend.” Juist die woningen zijn technisch geschikt voor een warmtepomp. „Deze woningen zullen op termijn alsnog van het aardgas af moeten.”

Volgens directeur Jan Fokkema van de NEPROM, de Vereniging van Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen, loopt de nieuwbouwsector juist voorop in duurzaamheid. „We zijn al tien jaar bezig de energieprestatie van woningen te verbeteren. In 2020 zal praktisch alle nieuwbouw al energieneutraal zijn.” De cijfers die de Gasmonitor voor verkoop van hr-ketels in de nieuwbouw aanhaalt, zijn van 2016, onderstreept hij. „Die zeggen niets over de huidige situatie. Ze zijn van voor de tijd dat het beleid er kwam om aardgasgebruik versneld te stoppen.”

De overschakeling naar de aardgasvrije keuken komt wel goed op gang. In 2017 kregen 190.950 huishoudens een elektrische inbouwkookplaat in de keuken, terwijl de verkoop van de gaskookplaat stagneerde. Sinds 2016 worden er meer elektrische kookplaten dan gasfornuizen verkocht.