Op 14 mei 1948 riep David Ben Goerion de staat Israël uit, op basis van resolutie 181 van de Verenigde Naties. De verjaardag van Israël wordt uitbundig gevierd, maar er is ook weerstand. Wat betekent het bestaan van de staat Israël theologisch?

Enkele weken geleden kwam deze vraag aan de orde tijdens een congres van de onderzoeksgroep BEST van de Theologische Universiteit in Kampen en Apeldoorn. Buitenlandse sprekers en gasten uitten hun verwondering en waardering over de manier waarop er in de gereformeerde theologie in Nederland over Israël gesproken wordt. Er is hier een stevig kader dat oog heeft voor de blijvende betekenis van Israël, zonder direct in speculatieve eindtijdscenario’s terecht te komen, zo constateerden zij. Dat kader wordt gevormd door het denken vanuit het verbond, dat God heeft opgericht met Israël en door Jezus Christus ook met de gelovigen uit de volkeren, die in Israël worden ingelijfd, en hun kinderen.

Daarmee zijn niet alle vragen opgelost. Maar wie in zijn denken begint aan de kant van Gods verbond, krijgt een perspectief waardoor de oprichting van de staat Israël gezien kan worden als een teken van Gods trouw aan het verbond, dat ook nog steeds gericht is op Israël.

Daarmee wordt niet gesteld dat de staat Israël alleen maar Gods werk is, en dat je niet kritisch zou kunnen zijn over deze staat. Ook niet dat je de staat Israël als het begin van het Messiaanse rijk kunt beschouwen of kunt zien als de vervulling van allerlei specifieke profetische beloften. Maar een teken van Gods trouw is deze staat wel, omdat in het bestaan van Israël een onderdeel zichtbaar wordt van Gods bedoeling met zijn beloften: dat er een plek zal zijn waar dit volk in vrijheid kan leven en gestalte kan geven aan een verbondenheid met God op een manier zoals nergens anders mogelijk is. Israël zelf prijst God in de synagoge dan ook voor Zijn trouw aan Zijn Woord, dat van meet af aan de concrete belofte van een land heeft omvat.

In de manier waarop Israël zichzelf verstaat, speelt het land altijd een belangrijke rol. Juist het feit dat het bij Gods beloften aan Israël óók om een land gaat, herinnert ons er voortdurend aan dat deze beloften nooit losgemaakt kunnen worden van de concrete aardse werkelijkheid.

Tijdens de genoemde conferentie stimuleerde een Joodse spreker, dr. Faydra Shapiro, directeur van een studiecentrum voor Joods-christelijke dialoog in Galilea, haar gesprekspartners om na te denken over de relevantie van het land als een ”teken”. De protestantse traditie is meestal niet sterk gefocust op ”tekenen” van het heil. Toch kunnen juist tekenen van Gods heil van grote waarde zijn.

Ze bracht een aansprekend voorbeeld naar voren. Uit onderzoek blijkt dat baby’s die een kunstmoeder krijgen aangeboden een duidelijke voorkeur hebben voor een moeder die ze kunnen aanraken. Als baby’s kunnen kiezen tussen een kunstmoeder die hen voedt en een die ze mogen voelen en aaien, kiezen ze voor die laatste. Met andere woorden: zoiets concreets als het land dat wij kunnen aanraken, kan voor mensen wel eens belangrijker zijn dan dat dit „slechts een teken” is.

In de discussie kwam naar voren dat een grotere waardering voor zo’n tastbaar en uniek teken als het land nog wel meer gevolgen kan hebben voor de theologie. Het kan ook breder invloed hebben op de waardering van de sacramenten en andere geloofsuitingen of vormen waarin zintuiglijkheid een rol speelt.

Het bestaan van de staat Israël nodigt dus uit om te blijven beseffen dat het heil van God niet bedoeld is om boven de aardse werkelijkheid te zweven. Gods woorden moeten steeds betrokken blijven op het echte leven. Dat is een van de redenen om nadrukkelijk de levende stem van Israël bij de theologie te blijven betrekken.

Tevens ligt hierin reden genoeg om Israël te feliciteren met dit bijzondere teken, dat het zeventig jaar geleden ontving en dat er nog steeds is. Een eigen land: tastbare verwijzing naar wat God gezegd heeft.

De auteur is universitair hoofddocent Nieuwe Testament en Judaica aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.