Nederlandse jongens die nu geboren worden hebben een levensverwachting van bijna 80 jaar, voor Nederlandse meisjes is dat 83 jaar. Bij de invoering van de AOW in 1956 was de levensverwachting van pasgeborenen zo’n 9 jaar korter.

Levensverwachting is op zich een heldere indicator, maar belangrijker nog is de kwaliteit van leven. Pasgeborenen hebben een levensverwachting in goede geestelijke gezondheid van ongeveer 74 jaar en een levensverwachting in goede gezondheid van 63 tot 65 jaar. Tussen mannen en vrouwen bestaat niet heel veel verschil. Naar opleidingsniveau des te meer. Teruggerekend bedraagt bij geboorte het verschil in verwachte levensduur tussen mensen met basisonderwijs en hoger opgeleiden 6 tot 7 jaar. Het verschil in levensverwachting in goede geestelijk gezondheid bedraagt 10 tot 12 jaar, en verschil in levensverwachting in goede gezondheid bedraagt zelfs ongeveer 19 jaar.

Als er iets veranderd is in de arbeidsmarktpositie van oude mensen, dan is dit het perspectief op hun pensioenleeftijd. Tientallen jaren stonden de AOW-leeftijd en de pensioenleeftijd op 65 jaar. Tot de economische crisis begin jaren 80. Toen kregen oude werknemers een cadeau van jongere werknemers. Ze mochten met vroegpensioen: vanaf een leeftijd variërend van 58 tot 62 jaar kregen ze eerder pensioen dan AOW.

Inmiddels is dit veranderd. Mensen die niet lang geleden gekort werden op hun salaris om een vroegpensioen van oudere collega’s mogelijk te maken, moeten nu zelf langer doorwerken. De AOW-leeftijd gaat snel omhoog. Niet zo lang geleden dacht ik nog dat ik op mijn 65e AOW zou ontvangen. Nu zal dat op mijn 67e zijn.

Cocktail

Ik hoop binnenkort mijn 63e verjaardag te vieren en heb onlangs op de website van pensioenfonds ABP informatie gezocht over mijn persoonlijke situatie. Zo kwam ik erachter dat het ABP pensionering hoger aanslaat dan doorwerken. Ik kan mijn pensioenleeftijd kiezen, variërend van 63 tot 72 jaar. Om me te helpen, heeft het ABP drie suggesties voor me, ondersteund met iconen.

De eerste is pensioen en AOW tegelijk, waarbij wordt aangetekend dat deze optie het meest gekozen is. Hier hoort een icoon bij van een drukknop. Dan is er de optie netto hetzelfde bedrag, wat inhoudt pensioen op mijn 64e. Hier hoort een icoon bij van een paraplu. De derde optie heet eerder genieten: op mijn 63e stoppen met maximaal pensioen. Hier hoort een icoon bij van een cocktailglas. Waarom pensionering samen zou moeten gaan met alcoholgebruik is me niet duidelijk, en waarom dat dan cocktail zou moeten zijn ook niet.

Om een lang verhaal kort te maken: ik zal op mijn 67e AOW ontvangen maar mag van het ABP eerder genieten door over enkele maanden met pensioen te gaan. Ik ben dit niet van plan, maar ik heb de keuze. Niet iedereen heeft zo’n keuze. Werknemers zonder goede pensioenvoorziening kunnen alleen kiezen bij een flexibele AOW-leeftijd. Er is hierover de afgelopen jaren discussie geweest, maar concreet is het nooit geworden. Het idee was en is dat mensen eerder of later dan de officiële AOW-leeftijd AOW kunnen ontvangen, in ruil voor een lagere of hogere uitkering.

Niet duur

Er zijn oude werknemers die de dagen aftellen waarop ze kunnen stoppen met werken, maar ook oude werknemers die langzaam een afgrond zien naderen waarin ze opgeslokt worden als de pensionering daar is. De toename in levensverwachting is op zich onvoldoende om te veronderstellen dat oude mensen langer kunnen doorwerken. Of dat kan of niet, hangt af van hun gezondheid. Die gezondheid is op zichzelf niet los te zien van het doorwerken. Het kan zijn dat langer doorwerken slecht is voor de gezondheid of juist goed. Dit hangt mede af van het type beroep, maar ook van het plezier dat mensen hebben in hun werk.

Hoogopgeleiden zullen vermoedelijk langer willen doorwerken. Zij hebben nog niet zo lang gewerkt, zijn overwegend in goede gezondheid en hebben nog een lang leven voor zich. Desalniettemin zullen naar verwachting veel mensen ervoor kiezen om vroeg met pensioen te gaan. Of dit bij een oplopende AOW-leeftijd een tijdelijk verschijnsel is of niet vind ik moeilijk te beoordelen. Dit hangt mede af van de vraag of er zich een schaarste op de arbeidsmarkt gaat voordoen die werkgevers ertoe brengt oudere werknemers beter te faciliteren in hun wens om later met pensioen te gaan.

Het CPB heeft de effecten van een flexibele AOW-ingangsleeftijd berekend met als grenzen maximaal twee jaar eerder en vijf jaar later dan de wettelijke AOW-leeftijd. De gedachte is dat voor elk jaar uitstel de uitkering met 6,5 procent wordt verhoogd. Op korte termijn zouden de AOW-uitgaven met een half miljard euro omhooggaan, op langere termijn met 200 miljoen omlaag. Zo op het oog bedragen die niet veel voorstellen. Een flexibele AOW hoeft niet duur te zijn en lijkt mij een verstandige oplossing die het welzijn van oude werknemers zal vergroten.

De auteur is hoogleraar toegepaste economie aan de Erasmus School of Economics. Dit artikel is een bewerking van de oratie die hij vandaag uitspreekt.