Afgelopen weken waren studenten en docenten van de Theologische Universiteit Apeldoorn op studiereis in Israël. In elf dagen doorkruisten we het land van noord naar zuid en van oost naar west, met lezingen van Palestijnse christenen en Messiasbelijdende Joden, wandelen door de natuur, archeologische informatie, tekstlezingen met rabbijnen in opleiding en heel veel gezelligheid.

Op de laatste avond werden we uitgenodigd om in groepjes eens na te gaan wat ons persoonlijk en geestelijk het meest had getroffen. Dat bleek voor een heel aantal studenten, en ook voor mij, de vreugde te zijn.

In de synagogale eredienst en bij de sabbatsmaaltijd, die de meeste studenten konden bijwonen, was de vreugde te proeven. Mij trof die vreugde tijdens een muzikaal festival in de Oude Stad van Jeruzalem. Ondanks de dreiging van aanslagen viert men er het leven. In dit geval met orthodoxe Joden voorop. Als je vanuit je Nederlandse context ernaar kijkt, zou je verwachten dat de mensen met de zwarte jassen en pijpenkrullen zwaarmoedig door het leven zouden gaan, zoals gereformeerden van de behoudendste snit. Maar niets is minder waar. Op behoorlijk stevige beats dansten de orthodoxe Joden het uitbundigst. Het spoorde helemaal met de vreugde die ik proefde toen ik als gast ook de Thorarol mocht aanraken toen die in de synagoge werd rondgedragen.

Nu zit het niet in het dansen en in de rituelen op zichzelf, maar in de hele Joodse godsdienst speelt diepe vreugde een grote rol.

In het gereformeerde geloof lijk je grofweg maar drie smaken te hebben. Even karikaturaal weergegeven: de bevindelijke kent een verstilde authentieke vreugde, die nooit uitbundig is en zomaar verwordt tot een vreugdeloze, dorre orthodoxie. De kuyperiaan geeft de vreugde gestalte in dienstbaarheid en dingen doen, waarbij voortdurend activisme dreigt. En de evangelicaal viert de vreugde uitbundig, maar mist al snel de diepgang.

Natuurlijk valt er op deze typeringen af te dingen, maar toch: de vreugde in Joodse kring houdt ons een spiegel voor.

In het Jodendom is ook veel dat vervreemding oproept, vooral de gedachte van de correlatie: Israël is Gods partner in de wereld en God is net zo goed van Israël afhankelijk als andersom. Het Joodse volk zou dan als een soort bewaker of opzichter van deze wereld zijn aangesteld om de humaniteit te bevorderen.

Maar die gedachten hoef je niet over te nemen om in ieder geval te leren dat vreugde voluit hoort bij het kennen van God. In onze westerse context zijn bevinding en lichamelijkheid gescheiden geraakt, tot onze schade. In het Jodendom is vreugde geen emotie, die je zelf meebrengt en waaraan je in de eredienst expressie geeft. De vreugde wordt juist opgeroepen door de gang van de liturgie, waarin je wordt meegenomen.

Prof. dr. A. Huijgen is hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij schrijft dit blog als lid van de onderzoeksgroep BEST.