Een overbekende tekst, uit het verhaal over een vrouw die overspel had gepleegd. Veel theologen betwijfelen of dit Bijbelgedeelte wel echt is, want het ontbreekt in de oudste handschriften. Maar dat zegt niet alles: het verhaal kan desondanks teruggaan op een authentieke gebeurtenis. Sommigen beweren dat de verhaallijn in Johannes 7-8 ermee onderbroken wordt, maar deze ontmoeting past perfect in de historische context. Volgens Johannes 7 beleefde het Loofhuttenfeest in Jeruzalem, dat een week duurde, z’n slotdag. Het is voorstelbaar dat tijdens een bonte avond en nacht de bloemetjes waren buitengezet, inclusief losse seksuele contacten. De volgende morgen vroeg brengt men een vrouw die op heterdaad was betrapt bij Jezus in de tempel. Tijdens hun ontmoeting zal de zon zijn opgegaan. Vervolgens zegt Jezus in Johannes 8: “Ik ben het licht voor de wereld.” Als lezers hebben we het Licht gezien!

Het waren de Schriftgeleerden en Farizeeën, die Jezus dit probleemgeval voorlegden. Moet een echtbreekster niet gestenigd worden, zoals de Thora voorschrijft? Wat vindt u? Maar zij hadden een verborgen agenda. Jezus stond bekend vanwege zijn mildheid tegenover zondaars. De evangelist vertelt erbij: “dit zeiden ze om hem op de proef te stellen, om te zien of ze hem konden aanklagen.” Daarmee krijgen we een leessleutel in handen. Deze vrouw (waar is de man in kwestie trouwens gebleven?) wordt gebruikt om Jezus te kunnen beschuldigen. Ze zijn niet echt geïnteresseerd in zijn mening, ze spannen een valstrik.

“Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen.” De Nieuwe Bijbelvertaling heeft hier nauwkeurig vertaald. Jezus spreekt niet over de eerste steen, maar over de eerste stenengooier. Hoewel steniging collectief werd uitgevoerd, moesten de getuigen beginnen. Wie van hen heeft een zuiver geweten? Die persoon wordt uitgedaagd om als eerste een steen te werpen. Zo doorbreekt Jezus de collectiviteit van zijn tegenstanders. Zij worden op zichzelf teruggeworpen en tot zelfonderzoek gedwongen.

Wie zonder zonde is – dat gaat dus niet over zondigheid in het algemeen, maar over de concrete zonde om deze vrouw te slachtofferen en zo Jezus te elimineren.

Schuldbewust druipen ze af, niet als groep maar een voor een. Als de potentiële stenengooiers verdwenen zijn, hangt hun aanklacht echter in de lucht en kan de executie niet doorgaan. Er is niemand overgebleven om de vrouw te veroordelen. Jezus doet dat evenmin. Hij zegt niet dat zij onschuldig is, of dat haar zonden vergeven zijn. Hij geeft haar eenvoudigweg een nieuwe kans: “Ga naar huis, en zondig vanaf nu niet meer.”

Na haar vertrek ontstaat een discussie waarbij de gemoederen zo verhit raken, dat de Joden stenen oprapen om naar Jezus te gooien, maar hij weet te ontkomen. Zo eindigt deze episode. Men probeert bij Jezus te doen wat men bij de overspelige vrouw niet durfde: de doodstraf voltrekken door middel van steniging.

Wat in dit verhaal gebeurt met Jezus als mikpunt, is confronterend en herkenbaar. Mensen manipuleren om je eigen doel te bereiken. Gemakkelijk (ver)oordelen. Jezelf verbergen in de groep. Stenen werpen naar hulpverleners. Edith Schippers vergeleek stenigen met kwetsend twitteren. Tegelijk riep ze haar gehoor op te zoeken naar verbinding, tegenover intolerantie enerzijds en onverschilligheid anderzijds.

Midden in het spanningsveld waarover in de Paaskerk ge(leken)preekt werd, schept de ontmoeting met Jezus nieuwe kansen. Hij offerde zichzelf voor anderen op tot in de dood – niet door steniging maar door kruisiging. Op Pasen heeft hij de machten van het kwaad overwonnen. Het zou zonde zijn om Hem weer weg te werken. Of dat nu bewust gebeurt in seculier politieke pleidooien voor een christelijke cultuur, of meer onbewust in (leken)preken en de kerk.

De auteur is hoogleraar Nieuwe Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.