Pastor Greg Mitchell (55), zoon van de kerkleider, deed op zondag 7 juni een belangrijke mededeling in Prescott, het ‘hoofdkwartier’ van de CFM in Arizona. Hij vertelde dat zijn vader sinds een halfjaar kampt met gezondheidsproblemen en dat recente operaties niet het gewenste resultaat opleverden. Wayman Mitchell leed aan parkinson en alzheimer. „This means of course that his preaching days are finished.” (Dit betekent natuurlijk dat er een einde komt aan zijn dagen als voorganger.)

De pastor overleed begin vorige week op 90-jarige leeftijd. Tot begin dit jaar deed hij wereldwijd zijn invloed gelden. De geestelijke vader van de CFM reisde de wereld over, sprak tijdens conferenties en leidde genezingscampagnes, zoals een genezingsdienst in Rotterdam in de zomer van 2019. Ook in De Deur in Zwolle was hij een vaak geziene gast. Waar hij sprak, juichten mensen hem toe en legden pastors netelige kwesties aan hem voor.

Onderwerping

Het beeld dat oprijst uit gesprekken met ex-leden en juridische documenten is echter dubbel. Wayman Mitchell wordt omschreven als een eigenzinnige dictator die de Christian Fellowship Ministries als zijn persoonlijk eigendom beschouwde, die belust was op macht, status en geld. Van alle betrokkenen in de CFM, met name de pastors, eiste hij absolute gehoorzaamheid en onderwerping aan zijn leiderschap.

De eerste vereiste voor pionierende pastors die een kerk wilden planten, was dat ze trouw beloofden aan Mitchell en zijn dictaten. „Je wordt een ineffectief christen, want je volgt Jezus niet, maar Mitchell”, zegt Dennis Crosby, die tientallen jaren meeleefde met de gemeente in Zwolle.

Eddie van Diermen, die samen met zijn broer Rudy van Diermen aan de wieg van De Deur in Zwolle stond, leerde Wayman Mitchell eind jaren zeventig kennen. Volgens hem heeft Mitchell vanaf het begin autoritaire trekken gehad. „Wij hebben ons daar allemaal schuldig aan gemaakt, omdat we Mitchells voorbeeld volgden. Ik ook, in mijn tijd als voorganger van De Deur in Amsterdam.”

Vermenigvuldiging

Dat laat onverlet dat de visie van Mitchell hem en vele anderen begeesterde. „Mitchell is fantastisch begonnen. Zijn idee om mensen in de lokale kerk te gaan trainen en uitzenden, bracht een enorme vermenigvuldiging teweeg. Een wereldwijde opwekking. Daar kijk ik positief op terug.”

”De Visie” van Mitchell is een begrip in de CFM. Ze houdt in dat kerkleden in de lokale gemeente een discipelschapstraining krijgen, worden uitgezonden om een kerk te planten en op hun beurt mensen trainen en uitzenden, zodat de kerken zich in snel tempo vermenigvuldigen.

Mitchell bereikte mensen van de straat, in het begin vooral hippies. De groei van de gemeenten in de CFM nam een hoge vlucht. Begin jaren negentig ging het echter mis. De leider kon niet verkroppen dat een enkele pastor die door ‘hem’ financieel was ondersteund, het voor gezien hield en met zijn gemeente uit de fellowship stapte.

„Daar is het fout gegaan”, stelt Van Diermen. „Mitchell begon zijn strategie te veranderen. De fellowship veranderde in een organisatie, het gezamenlijke leiderschap in een structuur waarin één pastor de dienst uitmaakt.” Tegenspraak duldde de leider niet. Wie hem durfde bevragen, was een rebel die tegen God opstond.

Er kwamen contracten in omloop waarin staat dat een nieuw geplante kerk altijd onderdeel van de CFM blijft, waardoor het voor pastors vrijwel onmogelijk werd om zich aan de kerk te onttrekken met de gemeente die ze zelf hadden opgebouwd. Mitchells handelwijze begon steeds meer haaks te staan op de door hemzelf verkondigde principes. De durf om mensen uit te sturen en hen vrijheid te geven om hun eigen weg te gaan, veranderde in een krampachtige poging ze onder de duim te houden. Hij ging de zusterkerken als een bedreiging zien.

Begin jaren negentig trad een eerste grote groep Amerikaanse pastors uit. Van Diermen: „Mitchell is vrijwel alle mensen van het eerste uur kwijtgeraakt. Hoe dichter je bij het leiderschap kwam, hoe gevaarlijker hij werd. Als je precies deed wat Mitchell zei, was hij je vriend. Maar als je hem vragen ging stellen, kwam je in de gevarenzone.”

Wanneer de handelwijze van een pastor Mitchell niet zinde, nam hij hem zonder pardon zijn positie af. Soms leidde dat tot veel ophef. Eind 2008 verwijderde Mitchell zonder enige verklaring of aanleiding de Australische pastor David Vicary uit zijn positie als senior pastor van de moederkerk in Perth, Australië. Mitchell nam zelf diens plaats in. De gebeurtenis liep uit op een scheuring, de gemeente halveerde.

Een andere grote exodus deed zich voor in 2002: 160 gemeenten verlieten de CFM. Mitchell –wiens beweging dan al bekendstaat als controlerend, intimiderend en manipulatief– kreeg onder meer het verwijt in zijn preken routineus grove taal te bezigen en denigrerende opmerkingen te maken. Een samengesteld audiofragment dat op internet circuleert, bevestigt dit.

In de reacties onder de post stelt iemand dat grof en vulgair taalgebruik in de CFM op de meeste instemming (gejuich) kon rekenen. „Op de een of andere manier versterkte dat je mannelijkheid.”

Een continue stroom mensen verliet door de jaren heen de kerk, om redenen die vrijwel allemaal terug te voeren zijn op de alleenheerschappij van Mitchell. Nieuw-Zeeland vertrok in zijn geheel uit de CFM. In 2015 nam bijna vijftig procent van de Britse voorgangers (52 personen) afscheid van The Potter’s House in Engeland.

Intimidatie

Van Diermen weet uit eigen ervaring hoe groot de invloed van de Amerikaanse pastor was. „Twee jaar terug ben ik tijdens een conferentie op Mitchell afgestapt en heb hem op de man af gevraagd of de raad van oudsten (zeven pastors die Mitchell zelf aanstelde, EHvS) wel in staat is om hem tegen te spreken.

„Oh yes”, zei hij. „They can and they will.”

Ik heb toch het idee van niet, zei ik. Nou, dat ging niet helemaal goed natuurlijk. ’s Avonds kwam Mitchell weer naar me toe en zei: „Als je hiermee doorgaat, breng je je gezin, je kinderen en kleinkinderen, en je eigen positie in de kerk in gevaar.” Dat ervaarde ik heel duidelijk als intimidatie.”

Eind 2019 werd Van Diermen inderdaad door de Zwolse pastor Nomdo Schuitema de kerk uit gezet, op instigatie van Mitchell. Er komt een einde aan 42 jaar betrokkenheid. Bitter is hij niet. „Wereldwijd zijn er heel veel mensen enthousiast en te goeder trouw aan het werk. In de top zit het niet goed.”

Sterke leiders

Een terugkerend patroon is volgens hem dat Mitchell sterke leiders met een bloeiende gemeente naar een onbetekenende plek in het buitenland manipuleerde. „Dat is hoe een autoritaire leider de macht naar zich toe trekt. Hij weekt ze los van hun plek en stelt daar vervolgens iemand aan die naar boven valt, iemand die zo dankbaar is voor de nieuwe positie dat hij extra afhankelijk is van het leiderschap in Prescott.”

Op belangrijke posten zag de Amerikaanse kerkleider het liefst mensen die hij gemakkelijk kon manipuleren, aldus Van Diermen. Dat zou kunnen verklaren waarom Mitchell Evert Valk in 2002 aanstelde als opvolger van pastor Rudy van Diermen in Zwolle, ook al wist Mitchell van Valks problemen. (Zie deel 1)

„Rudy had kritiek op Mitchell. Mitchell zei vroeger altijd tegen de pastors van wie hij de volledige loyaliteit had: Als die persoon niet klopt, gooi je hem de kerk maar uit. Later ging hij omzichtiger te werk, maar hij bepaalde nog steeds welke figuren er in belangrijke lokale kerken aan het roer stonden. Illustratief is de reden die hij eens opgaf voor iemands verwijdering: „I want that little weasel uit of there.” (Ik wil die kleine wezel daar weg hebben.)”

In de tijd voor zijn vertrek zag Van Diermen dat er in de kerk een verplichting bij was gekomen. Tijdens het noemen van de gebedspunten hield iemand een foto van Mitchell omhoog. „Laten we bidden voor onze leider en zijn zoon Greg in Prescott.”

Van Diermen schreef na zijn vertrek een brief van negentien kantjes aan Wayman Mitchell, maar er kwam geen antwoord. Een verzoek van het Reformatorisch Dagblad aan Greg Mitchell om namens zijn vader op de kritiek te reageren, werd evenmin ingewilligd.

Rechtszaken kostten fortuin

Iets wat veel ex-leden tegen de borst stuit, is hoe de CFM is omgegaan met het door leden geschonken geld. Nieuw geplante kerken dragen 10 procent van hun inkomsten af aan de moederkerk, die op haar beurt tienden afdraagt aan de kerk van Wayman Mitchell in Prescott, Arizona. Een groot deel van de opbrengst ging echter niet naar het aangeprezen doel, namelijk wereldevangelisatie, maar naar geldverslindende rechtszaken die Mitchell aanspande.

Illustratief en spraakmakend is de rechtszaak die de kerkleider in 2001 begon tegen pastor Larry Gregory. Deze pastor werd in 1996 samen met zijn vrouw vanuit de kerk in Guam (Oceanisch eiland, VS) uitgestuurd naar Fiji (eilandengroep Melanesië in de Stille Oceaan). Gregory kreeg vrijwel geen financiële steun uit zijn thuisgemeente en hij verdacht de pastor in Guam van fraude.

Intussen moest de jonge gemeente in Fiji veel geld ophoesten, onder meer voor de aankoop van een kerkgebouw, een kerkauto en een dure genezingscampagne van Wayman Mitchell. Het vermogende echtpaar Gregory betaalde vele duizenden dollars uit eigen zak. „Prescott gaf geen enkele dollar”, schrijft Larry in een e-mailwisseling uit 2018, die in het bezit is van het RD. Toen hij dit probleem aankaartte, kwam hem dat duur te staan. Mitchell eiste in 2001 dat de Gregory’s terug moesten keren naar de VS. De pastor stelde dat hij niets verkeerds had gedaan en bleef op zijn plek. Vervolgens spande Mitchell een rechtszaak aan met de bedoeling het kerkgebouw in handen te krijgen.

Larry schrijft: „Zijn belangrijkste doel was mij persoonlijk pijn te doen en te proberen onze kerk te vernietigen omdat we tegen hem op durfden te komen. Hij wist dat het onze kerk zou schaden als hij ons gebouw kon krijgen.” Volgens de pastor heeft Mitchell „minstens 442.000 euro uitgegeven aan deze rechtszaak. Waarschijnlijk meer.” In een juridisch document uit 2004 vorderde hij al 273.000 euro, de tot op dat moment gemaakte kosten. Mitchell huurde een Australische topadvocaat in (à 310 euro per uur), liet de jurist naar Fiji vliegen en boekte eersteklas hotels voor hem. Later kocht hij een rechtbankgriffier om: hij betaalde de man geld in ruil voor een vals arrestatiebevel waarmee hij Larry wilde laten oppakken. De zaak kwam echter aan het licht.

Verantwoording

Dit artikel is voor een groot deel gebaseerd op een interview met Eddie van Diermen. Daarnaast is er gebruikgemaakt van brieven en juridische documenten die betrekking hebben op het handelen van de Amerikaanse kerkleider Wayman Mitchell. Ook bezit het RD voorbeelden van contracten die in de CFM in omloop zijn. Overige bronnen zijn croydongate.wordpress.com, een audiofragment op de Facebookpagina Escaping The Potter’s House en een afspeellijst op YouTube met (oude) televisie-uitzendingen en ervaringsverhalen over The Door in de Verenigde Staten.