De aanleiding voor de demonstraties ligt in de Javaanse stad Surabaya. „Studenten uit Papoea werden verweten de Indonesische vlag in een put te hebben gegooid, waarop de politie 43 studenten oppakte”, aldus Raki Ap. Hij is woordvoerder van Free West Papua Campaign, een organisatie die zich inzet voor de mensenrechten van de Papoea-bevolking en ijvert voor een referendum over zelfbeschikking. „De politie schoot met traangas en maakte de studenten uit voor apen.” De bevolking ging massaal de straat op uit protest tegen het racistische politieoptreden. Maar heel snel daarna kwam er een dieper sentiment naar boven, aldus Ap. „Dat is het sentiment van 57 jaar onderdrukking.”

Bezettingsmacht

Ook veteraan Henk, die niet met zijn volledige naam in de krant wil, zegt dat de onrust „veel dieper” gaat dan racistisch geweld. Hij bezocht recent Papoea en maakte de protesten in de stad Timika van dichtbij mee. „Zo’n 1000 mensen waren op de been voor het provinciaal bestuursgebouw. Toen politie aankwam, dreven ze mensen massaal uit elkaar. Autoruiten van de politie werden ingegooid, verder liepen de mensen onmiddellijk terug.”

De leiders van de demonstratie vertelden hem dat ze Indonesië nog steeds zien als „een bezettingsmacht.” „Bij elk conflict komen er weer een paar duizend militairen bij.” Het gebied is dan ook zwaar gemilitariseerd. Ook hebben ze zich nog steeds niet neergelegd bij het recht op zelfbeschikking dat gestolen is door de Indonesiërs, aldus Henk.

In 1961 zette Nederland in haar kolonie Nieuw-Guinea (de huidige Indonesische provincies Papoea en West-Papoea) stappen richting een onafhankelijk Papoea. Er werd een raad opgericht waarin lokale vertegenwoordigers plaats hadden, een eigen vlag ontworpen (”de Morgenster”) en men kreeg een volkslied.

Onder internationale druk droeg Nederland in 1962 over aan Indonesië, met de toezegging dat de Papoea-bevolking zich mocht uitspreken over onafhankelijkheid. In 1969 vond een dubieuze volksraadpleging plaats, de ”Act of Free Choice”. Woordvoerder Ap: „Door Indonesië geselecteerde kiesmannen moesten onder grote druk van Indonesië instemmen met toetreding. De volksraadpleging wordt dan ook spottend ”Act of No Choice” genoemd.” Sinds de inlijving van Papoea is het streven naar onafhankelijk ten strengste verboden.

Tweederangsburgers

De belangen van Indonesië zijn dan ook groot. Het eiland bevat grote hoeveelheden aan bodemschatten, zoals goud- en kopermijnen en gasvelden. „Dat is de reden dat ze Papoea niet kwijt willen”, aldus Ap. „Ondanks al deze inkomsten leven de inwoners als armste bewoners van Indonesië en worden ze als tweederangsburgers behandeld.”

De mensen die het meest profiteren van de welvaart zijn immigranten uit de archipel, aldus de veteraan. Indonesië hanteert een actief migratiebeleid waardoor er dagelijks nieuwe mensen vanuit Java en andere eilanden zich vestigen in Papoea. De oorspronkelijke bewoners zijn in veel plaatsen een minderheid geworden.

Ook worden de migranten het zo makkelijk mogelijk gemaakt, zegt Henk. „Er zijn allerlei voorzieningen voor de migranten om aan het werk te gaan. Ze krijgen de mogelijkheid om een winkel of een bedrijf op te zetten. De inheemse bevolking heeft die mogelijkheden niet.”

De demonstranten eisen dan ook een eerlijke verdeling van rijkdom en een stop op migratie. Tevens willen ze een nieuw referendum waarbij ze zich kunnen uitspreken over onafhankelijkheid, waarbij migranten niet mogen meestemmen. De inwoners zien volgens Ap nog maar één oplossing: het recht op zelfbeschikking opeisen. „Tijd is onze grootste vijand. Want met deze migratiepolitiek zijn we een uitstervend ras.”

Volgens de woordvoerder is het vanuit Indonesische zijde ook een ideologisch conflict. „Het is niet altijd even openbaar, maar we weten dat het leger nauw samenwerkt met fundamentalistische islamitische groepen om activisten op te jagen. Indonesië faciliteert dit soort groepen om hun belangen te verdedigen. Dat is een extreem zorgwekkende ontwikkeling.”

Kerken

Volgens Ap is er weinig internationale aandacht voor de situatie in Papoea. De rol van Nederland stelt hem zwaar teleur. „Zelfs toen Nederland in de VN-Veiligheidsraad zat, is er geen aandacht voor gevraagd.” De „speciale band” tussen Nederland en Papoea zou er volgens hem voor moeten zorgen dat Nederland opkomt voor de voormalige kolonie. Onkunde over de geschiedenis met Papoea zorgt voor de lauwe reactie vanuit Nederland, aldus Ap. „Maar als politici de moed vinden om het juiste te doen, is er veel mogelijk.” Daarom organiseert Free West Papua Campaign Nederland deze vrijdag voor de Tweede Kamer een demonstratie om de regering op te roepen zich in te zetten voor de Papoea-bevolking.

De kerkelijke gemeenschap speelt een ontzettend belangrijke rol door verslag te doen van de situatie, meent Ap. „Slachtoffers van het geweld worden opgevangen in kerken. Ook zijn ze de enige die waarnemingen kunnen doen.” Buitenlandse journalisten worden namelijk niet toegelaten tot het gebied.

Niet alleen op Papoea klinkt er protest. Ook op de andere eilanden zijn er solidariteitsbewegingen, aldus Ap. „Er is een Indonesisch front van andere etnische groepen die zich aansluiten bij het vreedzame verzet van de Papoea’s. Ik vind het een keerpunt in de strijd om vrijheid.” Hij is dan ook hoopvol gestemd. „Ik heb het gevoel dat de Papoea’s het niet meer los gaan laten. Het is nu alles of niks.”

Lees ook

Buitenlandse Zaken: reis niet naar Papoea