Christelijke politiek kan zich niet verbinden aan moderniteit
Conservatief denken strijdt niet met het Evangelie en volgt uit het serieus nemen van de scheppingsorde. Vanuit de zorg over het demonische in een groeiende staatsmacht is het logisch dat christenen zoeken naar een zo groot mogelijke maatschappelijke vrije ruimte.
De Theoloog des Vaderlands Stefan Paas waarschuwt (RD 28-6) dat een verbinding met een politieke stroming al snel tot politisering van het christendom leidt. Nu lijkt de teneur van zijn bijdrage dat conservatief denken niet alleen versmalling van het christendom is, maar ook een veel groter risico voor het christelijk getuigenis vormt dan samenwerken met de sociaalliberale stoottroepen in Den Haag en Brussel. Daar wil ik toch graag wat vragen bij stellen.
Om te beginnen is het opmerkelijk dat Paas aan begripsvervuiling doet. Hij staaft zijn bezorgdheid over een conservatieve levenshouding met een verwijzing naar een Amerikaans boek over het reactionaire denken, namelijk ”The Reactionary Mind: Conservatism from Edmund Burke to Sarah Palin” van de politicoloog Corey Robin (2011). De suggestie wordt gewekt dat conservatief denken een onderdrukkend karakter heeft en strijdig is met het Evangelie. Ik heb meer vertrouwen in Groen van Prinsterer, die ons uitlegt dat het Evangelie aan de zijde van recht en vrijheid staat en willekeur en overmoed tegengewerkt heeft: „Waardoor is, in de betrekking tusschen man en vrouw, vader en kind, het gezag met liefde getemperd, op een wijs die in de heidensche wereld onbekend was?”
Heilige orde
Ook interessant is de verwijzing van Paas naar de Poolse filosoof Kolakowski, om de politisering van het christendom als afgoderij af te wijzen. Als er één conservatieve bevechter van bumperstikker-denken was, dan Kolakowski wel. In zijn ”Modernity on Endless Trial” legt hij uit dat de essentiële rol van het heilige conserverend is: „The sacred order, which encompassed the realities of the secular world, never ceased, implicitly or explicitly, to proclaim the message. This is how things are, and they cannot be otherwise.” Ofwel, de heilige orde, die de dagelijkse werkelijkheid draagt, heeft nooit opgehouden om impliciet of expliciet te verkondingen: „Dit is hoe dingen zijn, ze kunnen onmogelijk anders zijn.” De heilige orde bevestigt en stabiliseert simpelweg de structuur van de maatschappij, aldus Kolakowski. En, wonderlijk genoeg, dat betreft soms ook het onrecht, de voorrechten en de geïnstitutionaliseerde instrumenten van onderdrukking.
De vraag voor Kolakowski is hoe de maatschappij kan overleven zonder conserverende krachten, zonder een constante spanning tussen structuur en ontwikkeling. In onze tijd, schrijft hij meer dan veertig jaar geleden, wordt elke overgeleverde vorm en elk overgeleverd onderscheid aangevallen in de naam van homogeniteit, vage vergelijkingen die suggereren dat elk verschil hiërarchie betekent, en elke hiërarchie onderdrukking. Een beetje het omgekeerde van wat Friedrich Nietzsche in ”Umwertung aller Werte” betoogde, namelijk dat het christendom natuurvijandig is, omdat het leeft vanuit barmhartigheid. Paas’ omkering van waarden is net zo destructief als hij suggereert dat gezag onlosmakelijk verbonden is met willekeur en onderdrukking. Daarmee worden de scheppingsorde en de historie ter zijde geschoven, iets waar een christen zich verre van moet houden. Vreemd dat Paas selectief winkelt bij Kolakowski.
Gepolitiseerd
Dat neemt niet weg dat Kolakowski en, in zijn voetspoor, Paas ons terecht waarschuwt voor een wereld waarin alles gepolitiseerd wordt. Politieke doelen moeten worden gewogen in niet-politieke termen. Dat is maar al te moeilijk in een tijd waarin het ”goede leven” door de politieke-elite-met-het-opgeheven-vingertje is gekaapt – iets wat in de volksmond nu eenmaal ”links” heet te zijn. Het is zorgwekkend als christenen zich verbinden aan krachten die de geestelijke wereld eerder verwoesten dan bewaren. Om het met Dietrich Bonhoeffer te zeggen: „Het maakt midden in de gevallen en verloren wereld voor God verschil of de mens de ordening van het huwelijk bewaart of vernietigt, of hij recht oefent of willekeur.”
Juist vanuit de zorg over het demonische in een groeiende staatsmacht is het niet vreemd als christenen zoeken naar een zo groot mogelijke maatschappelijke vrije ruimte. Noem het ”rechts”, als je wilt. Ik heb er begrip voor dat christenen zoeken naar medestanders die een deugdzaam en geordend leven – een cultuurchristendom – voorstaan.
Politieke messias
Zonder diepe verbinding met de heilzame geboden van God zal politiek echter niet baten. De opkomst van een zelf-geproclameerde politieke messias op rechts is dan ook evenzeer een manifestatie van het oordeel als de bevordering van de cultuur van de dood en de goddeloosheid op links. Onze christenpolitici hebben een dure verantwoordelijkheid om in voorzichtigheid hun weg te gaan; laten we voor hen bidden.
Laat ik eindigen met een oproep van Groen van Prinsterer: „De Christen betuige zijn afkeer van de leerstelling der algemene gelijkheid en der volksoppermagt (…) hij is verpligt te getuigen tegen een beginsel dat, in aard en gevolgtrekking, aandruischt tegen de verordeningen en de oppermagt van den levenden God (…) Maar dan is het pligt, in woord en daad, te protesteren tegen al wat (…) strijdig met den geest van geschiedenis en regeringsvorm bepaald is en verrigt wordt (…) belijd het Evangelie en beleef het.”
De auteur is secretaris van de Guido de Brès-stichting, het Wetenschappelijk Instituut van de SGP.
