Het orgel in de Johanneskerk te Britsum is eindelijk weer bespeelbaar. Zondag wordt het monument na restauratie weer in gebruik genomen met een concert van organist Theo Jellema. „Er was al tientallen jaren onderhoud nodig.”

„Als je tijdens een orgelrestauratie in de kerk komt, dan zie je alleen nog een geraamte. Je kunt het vergelijken met een huis dat is uitgebrand: de muren staan nog, maar verder is alles weg.” Organist en orgelkenner Theo Jellema legt uit hoe de restauratie in zijn werk gaat: „Alleen de orgelkas, dat is de houten omlijsting, blijft in de kerk achter. De rest gaat naar de restaurateur. Bij het orgel in Britsum waren dat zo’n 700 pijpen, plus alles wat achter die pijpen zit: de balg en de aansturing die nodig is om geluid uit het orgel te krijgen. Wat overblijft in de kerk is een geraamte, een gat.”

Het orgel in de Johanneskerk in Britsum is de afgelopen maanden gerestaureerd door Orgelmakerij Bakker & Timmenga in Leeuwarden, Jellema was als adviseur bij het proces betrokken. Zondag neemt hij het officieel weer in gebruik door er op te spelen. „Het orgel is in 1861 gebouwd door Willem Hardorff uit Leeuwarden. Sindsdien is er bijna niks aan veranderd. Daar waren we heel blij mee, omdat er ook bijna niks aangepast is naar de smaak van eerdere generaties. Maar alles was extreem versleten: het lekte overal, waardoor de lucht niet meer in de pijpen kwam.”

Het restaureren van orgels is duur, voor het orgel in Britsum liggen de totale restauratiekosten iets boven de 100.000 euro. Daarom wordt onderhoud vaak uitgesteld. „Als organisten zijn we gewend om te spelen op orgels zo lang als het gaat. En in dit geval zelfs nog toen het niet meer ging. Het orgel was al tientallen jaren toe aan onderhoud.”

Rijksmonument

Omdat het orgel een rijksmonument is, moest Jellema belangrijke beslissingen overleggen met de orgelspecialisten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Maar aangezien er sinds 1861 weinig aan was veranderd, waren er nauwelijks discussiepunten. ,Rond 1920 is een register gewijzigd: de Quint 3’ was vervangen door een Violon 8’. We waren het er snel over eens dat we die Quint 3’ weer wilden terugbrengen.”

Opvallend aan het orgel in Britsum is dat het weliswaar gebouwd is door Willem Hardorff, maar dat het er uitziet als een orgel van de concurrerende orgelbouwer Van Dam. „Hardorff heeft het gebouwd naar een tekening van Van Dam. Dat gebeurde eigenlijk nooit, dus zijn we de archieven ingedoken op zoek naar een verklaring. We verwachtten sappige verhalen over ruzies, maar we konden er niks over terugvinden. Het blijft onduidelijk waarom Hardorff het werk heeft overgenomen van Van Dam.”

Een andere bijzonderheid aan het orgel in de Johanneskerk is dat een register duidelijk anders klinkt dan die in alle 25 andere orgels die Willem Hardorff heeft gebouwd. „Je kunt het vergelijken met tien trompetten die uit dezelfde fabriek komen: je verwacht dat die ongeveer hetzelfde klinken, als een dan anders klinkt, is dat opvallend. Als ik zondag het orgel in gebruik neem, wil ik dat op een mooie manier laten horen.”

Ingebruikname

Zondag wordt het gerestaureerde orgel in gebruik genomen. Directeur Bert Yedema van Orgelmakerij Bakker & Timmenga geeft uitleg en Theo Jellema bespeelt het orgel. Aanvang 15.30 uur.

Zaterdag 25 mei is er van 15.00 tot 16.30 uur een open middag. Er is dan gelegenheid voor maximaal zes personen om het orgel te bespelen. Aanmelden kan bij Rina Sijtsma: 06-54922701 of rinasijtsma@gmail.com.