Het Oekraïense parlement heeft op 25 april een wet aangenomen die het gebruik van minderheidstalen, zoals Russisch, Hongaars en Moldavisch, drastisch inperkt. De wet stelt dat het Oekraïens overal in het land de voertaal moet worden in contacten tussen burgers en overheid, het openbaar vervoer, het onderwijs en de gezondheidszorg.

Dat houdt in dat miljoenen Oekraïense burgers na inwerkingtreding van de wet op het gemeentehuis, met de buschauffeur, in de klas en bij de huisarts hun moedertaal niet meer mogen spreken. Taalinspecteurs moeten erop gaan toezien dat de minderheden zich aan het taalverbod houden.

Dit is de consequentie van de nieuwe visie van Oekraïne als een natiestaat, waarin één volk woont, dat geacht wordt één identiteit, één cultuur en één taal te hebben.

Zo’n visie kan geen kwaad in een klein land als Hongarije, waar nauwelijks minderheden wonen. Oekraïne is in historische, etnische en taalkundige zin echter bij uitstek een multinationaal land, dat een rijke verscheidenheid aan inwoners, regio’s en culturen kent. Oekraïne betekent zelfs letterlijk ”grensland”.

Het bestaat uit twee grote taalgemeenschappen: Oekraïenssprekende burgers in het westen en Russisch sprekende burgers in het oosten van het land. In de steden spreekt men meestal beide talen. Van de bevolking heeft 34 procent, oftewel 15 miljoen van de 44 miljoen inwoners, Russisch als moedertaal. Daarnaast kent Oekraïne kleinere taalgemeenschappen, zoals Hongaren en Moldaviërs en zelfs Grieken, Polen en Bulgaren.

België

Wie Oekraïne met een Europees land wil vergelijken, kan daarvoor beter België kiezen dan Nederland. Tegenwoordig is Nederland min of meer een homogene natiestaat, met een kleine Friese minderheid die een eigen taal, identiteit en geschiedenis heeft. De Friezen voelen zich thuis in Nederland, omdat hun rechten door Den Haag gerespecteerd worden.

In België echter spreekt 60 procent van de bevolking Vlaams, circa 38 procent Frans en een klein deel Duits. Hoe zouden de Franstalige Walen reageren, als de federale regering een wet zou aannemen die het gebruik van het Frans in Wallonië en in Brussel uit het openbare leven zou verbannen? Zouden de Walen zich dan nog thuis voelen in België?

De agressieve taalpolitiek die de nieuwe Oekraïense regering de afgelopen jaren heeft gevoerd, heeft geleid tot de afscheiding van de oostelijke regio’s Loegansk en Donbas, omdat de Russischsprekende inwoners van die gebieden niet als tweederangsburgers behandeld wilden worden in hun eigen land.

Aanscherping van de taaldiscriminatie zal niet leiden tot de gedroomde eenheidsnatie, maar tot meer verdeeldheid.

Persvrijheid

Ook de persvrijheid komt door de bepalingen van de wet in het geding. Bij anderstalige publicaties moet tevens een Oekraïense versie bijgesloten worden. Dat maakt het, door de stijging van de productiekosten, vrijwel onmogelijk om een Russische of Hongaarse krant te blijven uitgeven.

Stel dat Belgische kranten als Le Soir en La Libre Belgique alleen nog maar uitgebracht mochten worden, als zij een complete Vlaamse vertaling zouden bijsluiten? Dat zou toch onaanvaardbaar zijn?

De Oekraïense taalwet staat dan ook haaks op de bescherming van minderheidsrechten, zoals die in het Verdrag van Straatsburg, in het Europese Charta van Regionale Talen en in het Hongaars-Oekraïense vriendschapsverdrag is vastgelegd. De wet is strijdig met het associatieverdrag dat Oekraïne met de EU heeft gesloten.

Lakmoesproef Zelenski

Met de verkiezing van Volodymir Zelenski tot nieuwe president op 21 april kreeg Oekraïne de eenmalige gelegenheid om weer het land te worden dat het eigenlijk is: een grensland met de rijkdom van twee schitterende culturen, de Oekraïense en de Russische. Maar dan moet Zelenski de discriminerende taalwet dit jaar nog afschaffen. Met zo’n grootmoedige daad kan hij het Oekraïense volk tonen dat hij werkelijk een hervormer is. Een staatsman die het land, na de funeste heerschappij van de pro-westerse, anti-Russische oligarchen, weer op de weg brengt naar verzoening, vrede en uiteraard veiligheid.

Zelenski heeft tijdens zijn verkiezingscampagne beloofd dat hij na zijn inauguratie zal kijken of de nieuwe taalwet wel in overeenstemming is met de Oekraïense grondwet en met de grondrechten van de burgers.

Zal hij dat inderdaad doen, en de consequenties daarvan onder ogen zien, dan zal Oekraïne weer één worden. Niet meer verdeeld door een narcistisch zelfbeeld, maar verbonden door respect voor verscheidenheid. Net zoals een gezin met vijf kinderen die allemaal hun eigen karakter hebben, zal het land een sterke eenheid gaan vormen en niet van buitenaf gedestabiliseerd kunnen worden.

De auteur is Ruslandkundige en fellow van het Netherlands Center for Totalitarianism Studies.