„Duits heeft toch niks met godsdienst te maken, meneer?” De groep havisten, een jaar van het eindexamen verwijderd, kijkt ons wat verbijsterd aan. Ook al zitten ze op een reformatorische school, het idee dat een vakles ook iets te maken kan hebben met christen-zijn staat ver bij hen vandaan. En ook docenten worstelen nogal eens met de verbinding tussen vakinhoud en christelijk perspectief. Met dik 25 lessen per week te geven, is het een pittige opgave om een seculiere aanpak vanuit veel methodes en standaardlessen te vervangen door een christelijke. Hoe zou dit kunnen, van basisschool tot hogeschool, en wat moet je er dan voor doen?

Allereerst geef ik een voorbeeld van een stukje vakinhoud waar een les uit gebouwd kan worden. De les die ik vervolgens schets, vindt plaats in het vmbo, maar feitelijk kan deze op elk niveau gegeven worden, mits de leerlingen er rijp voor zijn. Aan de hand daarvan laat ik zeven vakgerelateerde ontwerpprincipes zien. Ten slotte ga ik kort in op de vraag wat daar christelijk aan is.

Telegram

In de Boerenoorlog (1899-1902) vochten de Britten, trotse bewoners van ”God’s own country”, tegen de Zuid-Afrikaanse boeren. Maar het lukte niet erg om te winnen. Toen stuurde commandant Lord Kitchener een telegram aan zijn superieuren in Londen. Hij wilde goedkeuring voor hardere maatregelen: „Ik pleit er sterk voor om de vrouwen en gezinnen (van de Zuid-Afrikaanse soldaten) weg te sturen en hen ergens anders te laten bivakkeren. Zo’n onverwachte maatregel van onze kant is naar mijn mening essentieel om een spoedig einde aan de oorlog te maken.”

Kitchener kreeg toestemming om concentratiekampen op te zetten. De omstandigheden waren erbarmelijk: 4177 vrouwen, 22074 kinderen jonger dan 16 en 1616 voornamelijk bejaarde mannen vonden de dood. Lizzie van Zyl was een van die kinderen in het concentratiekamp van Bloemfontein. „Ze was een broos, zwak, klein kind dat wanhopig behoefte had aan goede verzorging. Ondanks dat, omdat (…) haar vader zich niet had overgegeven en zijn volk ook niet verraden had, werd Lizzie op de laagste voedselrantsoenen gezet. Ze verging zo van de honger, dat ze na een maand in het kamp werd overgebracht naar een nieuw, klein ziekenhuis. Hier werd ze ruw behandeld. De staf verstond haar taal niet en labelde haar als idioot, hoewel ze mentaal gezond en normaal was. Op een dag begon ze neerslachtig te roepen om haar moeder, toen een zekere mevrouw Botha naar haar toe liep om haar te troosten. Die was het kind net aan het vertellen dat ze haar moeder snel weer zou zien, toen ze bruusk onderbroken werd door een van de verpleegsters. Deze zei haar zich niet met het kind te bemoeien, omdat ze een lastpost was.” Kort daarna overleed Lizzie aan tyfus, 7 jaar oud.

Ongelooflijk

Bovenstaande tekst kan de docent de leerlingen in het oorspronkelijke Engels voorleggen. Zo’n klein stukje vakinhoud biedt ongelooflijk veel mogelijkheden. Lesdoelen als woordenschat uitbreiden en lees-, schrijf-, luister- en spreekvaardigheid bevorderen, liggen voor de hand. Maar zeker ook andere doelen, zoals het verbreden van de horizon, het vergroten van kritisch vermogen, medelijden en empathie bevorderen, nadenken over rechtvaardigheid en barmhartigheid, omgaan met een gewetensconflict in je werk of leven. Op allerlei manieren is daar een les van te maken, ook waar leerlingen geen enkele voorkennis hebben van zoiets als de Tweede Boerenoorlog, en hun niveau Engels duidelijk lager is dan in de tekst hierboven.

De insteek en opbouw van een les zijn erg afhankelijk van de klas. Een optie is om te beginnen met concentratiekampen. Concentratiekampen associëren de meeste leerlingen met Duitsland, en dan maak je de brug naar de Britten. Een woordweb levert het benodigde vocabulaire, maar dat zou je ook tevoren kunnen laten leren. Het tonen van foto’s van Kitchener en Lizzie van Zyl en het laten zoeken naar een verband tussen die afbeeldingen in combinatie met het onderwerp ”concentratiekamp” kunnen nieuwsgierig maken.

Dan wordt het tijd voor het verhaal met de vakinhoudelijke teksten. Leerlingen kunnen (zoveel mogelijk in het Engels) nadenken over vragen als: Wat zou je doen als je persoon X was? Wat is hier rechtvaardig, barmhartig of moeilijk? Wat zegt de Bijbel en hoe sprak het leven van de Heere Jezus? De vraag is ook: Komt dit nog voor? Zie je iets dergelijks in je omgeving? Ten slotte laat je leerlingen een briefje schrijven aan Kitchener, Lizzie, de verplegers of mevrouw Botha.

Scharniermomenten

Onder deze les zit een aantal vakgerelateerde ontwerpprincipes. Ik noem die eerst en geef daarna aan hoe deze in de les naar voren komen.

De eerste is om met minder materiaal meer te doen (1), en daarvoor gebruik te maken van scharniermomenten (2). Scharniermomenten zijn onderwerpen, ontwikkelingen en verschijnselen waarin de kern van een vak heel duidelijk naar voren komt. Werk waar enigszins mogelijk met authentiek materiaal (3), besteed daar veel aandacht aan (4) en betrek daar de ‘hele mens’ bij, met hart, hoofd en handen (5). Laat tekenen van hoop en verlossing zien als afschaduwing van en vooruitwijzing naar de toekomst des Heeren (6) en ontmasker onchristelijke trends in eigen leven en in de omringende wereld (7).

Deze ontwerpprincipes komen alle naar voren in de lesschets. Bij het lijden van Lizzie (met haar ouders) en haar onbarmhartige behandeling kan de docent het onchristelijke van die behandeling aan de orde stellen (principe 7). De verschrikkingen van het concentratiekamp en de zeggingskracht van de korte authentieke teksten (principe 3) zullen de aandacht van leerlingen bevorderen (principe 4), evenals het onverwachte gegeven dat het de Britten waren die met hun politiek deze ellende veroorzaakten. Er is een boodschap van hoop (principe 6) uit te destilleren met de mevrouw die Lizzie wilde helpen en degene die dit verhaal wereldkundig heeft gemaakt, om daarmee de publieke opinie te beïnvloeden en betere omstandigheden in de concentratiekampen te bewerkstelligen. De docent brengt dat lijden en die hoop dichtbij door aan de orde te stellen wat wij, leerlingen, school, nu kunnen doen aan zulk erg leed (eveneens principe 7), en hoe we daarmee om moeten gaan, als het dichtbij of verder weg is (principes 3, 4 en 5). Ook principe 1 komt in dit lesvoorbeeld terug, omdat met weinig materiaal veel wordt gedaan. En er is uit dit verhaal nog veel meer te halen. Dat is ook een kenmerk van een scharnierpunt (principe 2): als vanzelf openen zich allerlei mogelijkheden.

Deugden

Ik denk dat deze ontwerpprincipes in een christelijke benadering passen. Ze geven richting aan het handelen van een leraar en laten iets zien van de schepping, de cultuur, de zonde, de gebrokenheid en het vluchten voor de werken van de duisternis. Ze bevorderen belangstelling voor anderen en het beoefenen van christelijke deugden. Vluchtigheid hoort daar niet bij en de reductie van een leerling tot zijn IQ ook niet. Ten diepste komen deze principes tot hun recht als beroep en roeping elkaar raken vanuit een levende verbinding met Christus.

Dit artikel is een samenvatting van de lectorale rede die de auteur donderdag hield tijdens zijn installatie als lector schoolvakken en didactiek aan Driestar educatief.